Slae oor sokker

Verlede keer het ek gesels oor die pak slae wat in goedertrou sagter gemaak is. Dit danksy Lida van Zyl wat gevra het dat ek gerus meer skoolherinneringe kan deel.
Nou ja, vandag gesels ek graag oor een pak slae waaroor ek geensins trots is nie, maar dit het aan my so ‘n reputasie besorg dat ek vir etlike jare net stil moes word, dan het die klas voor my angstig stil en regop gesit.

In my eerste jaar as jong onderwyser eindig ek met die matriekklas waarin onder andere Stoefies van Graan, Eben Bradfield en Attie Kruger is. ‘n Dekselse oulike klas – met net sulke oulike kinders. Saam met hulle was Riana Louw – een van die beste tennisspeelsters wat die skool ooit opgelewer het. Op een goeie dag is hierdie klas in ‘n te gesellige bui vir Pygmalion.

Hoe meer ek lees, hoe meer rumoer die klas. Nou ja, met die eindeksamen voor die hand is my senuwees ook nie sterk nie. Toe ek sien my humeur begin ontvlam, doen ek die beste moontlike ding. Ek pak my boeke bymekaar en stap af na Moeks (mevrou Grobler) se biblioteek toe – net om te herstel. Ek het altyd geweet mens neem nooit die roede op as jy kwaad is nie.

Net mooi afgekoel na die stappie kyk ek by die biblioteekvenster uit – en daar speel genoemde vier leerlinge sokker met ‘n opgefrommelde koerant voor die klas. My eerste besef was dat as Mnr Strydom, die destydse hoof by Voortrekker hulle moes sien, was my dae getel – ons moes streng dissipline handhaaf en daar was geen verskoning vir ‘n onderwyser om nie by sy klas te wees nie. Veral ‘n jong nuwe Engels onderwyser enkele weke voor die eindeksamen.

Toe ek ontplof brul my stem van onder die trappe af dat elke klas dit kan hoor. Ek storm terug klas toe. Rottangloos. Net anderkant die trappe van my klas, was die klas van Martin van Reenen (alombekend as Han-han). Nou Martin het ‘n ongelooflike reputasie gehad. Hy het nie nonsens geduld nie, en was waarskynlik ten spyte van die feit dat hy bitterlik kwaad kon word, een van die beste onderwysers waarmee ek ooit saamgewerk het.

Terwyl ek opstorm na my klas toe besef ek Martin sal ‘n rottang hê. Steeds bulderend storm ek na Martin se klas. Hy staan reeds gereed met ‘n rottang. Ek moet sê hy skuil selfs effens agter die rottang toe hy dit aan my oorhandig. Die vier sokkerspelers staan wasbleek. Ek beveel die drie seuns om na die boonste badkamers te gaan. Tot vandag voel ek sleg oor die feit dat ek ook kliphard vir Riana gesê het om klas toe te gaan. Hopelik het sy my al vergewe.

Die eerste wat moet buk is Eben. Nou ja, ek was nie behendig met ‘n rottang nie, maar ek het my voorgeneem as ek ooit moet slaan sal ek so slaan dat ek nie sommer weer sal hoef te slaan nie. ‘n Reputasie kan goed werk. Die rottang krul rondom Eben se boude. Sy hande wou half keer en ‘n blou haal verskyn barstens op sy arm. Dis toe dat Attie besluit, vandag waag hy nie sy lewe nie. Toe ek hom beveel om te buk, bly hy regop. Hy wil nie.

En toe die woorde wat ek nooit sal vergeet nie. Ou Stoefies kyk na Attie. Smeking in sy stem. “Ag liewe Hemeltjie Attie, buk asseblief, anders slaan hy ons nog dood vandag.”
Attie het gebuk. Die pak slae is gegee. Ek het na Mnr Strydom se kantoor gegaan en gesê dat ek hulle geslaan het. Met die adrenalien nog warm het ek hom sommer voorgelig dat as enige ouer bel sou ek met hulle wou gesels. Mnr Strydom het die hele insident uitnemend hanteer. Hy het my uitgeluister en kennis geneem. Niks het verder gebeur nie.

Die klas wat daarna by my was het soos muise gesit. Hulle was die periode tevore by Han-han. Hulle het die storie versprei. En die storie het reputasie geword. En elke keer as ek gelyk het of ek aan ‘n rottang dink het die klasse voor my na mekaar gekyk. Daar was iets soos wedersydse waarskuwing in hulle oë. Nooit vrees nie. Net die (valse) wete dat hierdie man al amper iemand doodgeslaan het.
Ek het die storie sien versprei. Wat kan mens doen? Tog was dit nooit weer nodig om te skreeu of raas nie. Ek het elke klas geniet. En ek hoop ook die kinders.

Soms is ‘n slegte reputasie nie so slegte ding nie.

'n Bywoner in ons huis

Die streep flos het dwarsoor die badkamervloer gelê. Tot in die wasbak waar die leë houer die finale getuienis teen Anienie gelewer het. Dit het met grimering begin, en nou is dit tandepasta en flos. As mens jou rug draai kry sy dit beet. En beetkry is die word. Veral met die grimering. Net ‘n bietjie van Arne se lipstiffie en Anienie is rooi soos beet. Gewoonlik ook enige skoon linne of handoeke in die omgewing.

En ek het geen verweer nie. Was dit dan nie my eie pa van in sy wysheid die vraag gestel het: “Wanneer begin kinders om grondboontjies in hulle ore te druk?” nie. En pa het ook die antwoord verskaf: “Wanneer jy sê hulle moenie grondboontjies in hulle ore druk nie”. En ek sien dit nou eerstehands. Die woord moenie is bloot ‘n aansporing. Vir kinders beteken moenie, moenie dit doen terwyl pa of ma kyk nie.
Doen dit as hulle weg is.

Daar is ook ‘n bekende karakter uit my kinderdae wat nou weer verskyn. Sy naam is Nie-ek-nie. Pa en ma het altyd gesê hulle wens hulle kon vir Nie-ek-nie in die hande kry. Elke keer as iets verkeerd loop in die huis en mens vra die kinders wie die skuldige ene was kom die antwoord glad soos spoelklippe:
“Nie-ek-nie.”
My verwondering lê vandag by die vraag wanneer Nie-ek-nie die huis verlaat. Kinders verlaat immers die huis net na skool. Nie-ek-nie verdwyn saam met verantwoordeliheid en die huweliksformulier. Dis die een plek waar mens hom nooit teëkom nie. Verbeel jou, die predikant reken: “Neem jy hierdie vrou as jou wettige vrou om lief te hê … tot die dood julle skei…”, en die bruidegom antwoord: “Nie-ek-nie”. Die Koue Oorlog sal nie ‘n kans staan teen daardie huweliksbootjie nie. Nee, Nie-ek-nie is soos ‘n waterpokkie-virus wat by kleuters verskyn en, wanneer hy wel by grootmense verskyn is daar groot moeilikheid.
Maar daar is geen entstof teen Nie–ek-nie nie.
Ek wonder net hoe mens van hom ontslae raak, hoe lank ek hom nog gaan moet trotseer en waar hy in die huis bly.
Want iemand het om ingenooi by ons huis.
En dit was nie ek nie.

Oor skale en opmerkings

Die skale was op spesiale aanbod. Maar omdat dit goedkoper was wou ek eers seker maak dit werk. Nooit, nie in my wildste drome, het ek gedink ek gaan ‘n skaal moet koop om my maag te monitor nie. Maar hier staan ek nou. En ek soek ‘n elektroniese skaal. Ek wil immers elke gram sien wat ek verloor! My doel is om rofweg 10 kilogram oor die volgende drie maande te verloor sodat ek nie meer soos ‘n model vir die red-die-walvisse veldtog lyk nie.
Die jongman wat my help wys my eers dat die skaal eers getik moet word, dan kalibreer en dan moet ek opklim. Toe ek opklim rek sy oë! En hy kan himself nie keer nie: “Eish!” Dis al wat hy sê. Ek sê vir hom hy moet dit bietjie met die vrouekliënte probeer. Dan sal daar nie sulke lang rye by die kassiere wees nie. Hulle sal voor die bestuurder se kantoor staan en wag om klagtes te lê. Twee van my kollegas is saam. Hulle lag eers, maar besluit toe ook om skale te koop. Dis immers op spesiale aanbod. Louis sê hy gaan dit vir sy vrou koop. Riaan sê hy kan dit nie bekostig nie, maar sy vrou is nou ook al besig om opmerkings te maak oor sy maag.
En dis waarom ek hier is. Oor opmerkings. Of dan eerder aanmerkings. Ek onthou mnr Jan Strydom het ons altyd geleer om nie aanmerkings op die skoolkinders se rapporte te skryf nie, eerder opmerkings. Maar Arné het haar simpatie met my gewigskrisis verloor. En ek kon nie meer nie. Gereeld het sy en skoonma my begin betig. “Trek in jou maag.” “Moenie jou maag so uitstoot nie. Jy’s nie soos Demi Moore wat swanger enige voorblad sal haal nie.” As ek nie reeds besig was om my maag in te trek nie, sou dit my nie so gepla het nie. Maar nou ja. Minstens doen ek nou iets daaraan. En my kollegas vind baat.
Van die mense in die inkopiesentrum het blatant gelag toe ons drie met ons boepense, elk met ‘n skaal onder die arm uitstap. Louis het darem elke keer probeer verdedig met: “Die skale is op special.” Een of twee wou selfs weet waar ons dit gekoop het.
Die uiteinde van die saak is dat ek nou gereed is om teen die begin van die herfs baie lekkerder oor myself te voel. Lig en soepel.
En dan gaan ek weer winkel toe. En weer op die skaal klim. Dan gaan daardie man my weer help. En hy gaan weer eish sê, maar hierdie keer met respek in sy stem…
En iemand anders moet maar vrywilliglik gaan poseer om die walvisse te red. Ek gaan nie meer kwalifiseer nie.
My rapport gaan aanmerkings vir opmerkings verruil!

Paaseiers van herinnering

Die paasnaweek kuier ons by Suster Lutje en Swaer Theo. En Lutje werk uit dat ons twee kilogram per persoon oor die naweek opgetel het. Sonder om veel te doen. Mens kuier kuier net so, dan is daar hier en daar ietsie te ete – en dan tref mens nie die skaal – of jy wag maar net om die gemiddeld te hoor...en dan word die oordeel gefel.
Intussen het die kinders lekker gespeel. En my laat terugdink aan toe ons nefies en niggies was. Nou is ons ooms en tannies. Dit het vinniger gebeur as wat ek verwag het. Ek onthou nog helder hoe my eie niggie Henriëtte en nefie Jakobus by ons kom kuier het. Aanvanklik was dit poppe vir die dogters en goggas vir die seuns. Daarna het die perdry fase gekom, met Lutje se gevleuelde woorde toe Henriëtte (met die perd op volle vaart) uitroep, “Help ek gaan val”. Lutje se antwoord: “Moenie worry nie die hek is naby.” Asof dit enigsens sou help. Ek dink nie ma en pa het geslaap daardie vakansie nie. Ook nie die vakansie toe ons almal leer karbestuur het nie.
En nog minder ‘n paar vakansies later toe Henriëtte se koms ‘n klomp klasmaats plaas-toe begin lok het nie. Ja, skielik was ons groot. Dit was weermag, universiteit en troues. Toe die verspreiding oor die land. En nou die herinneringe wanneer mens na jou eie kinders kyk wat paaseiers in die tuin soek. Terwyl jy self ietsie eet. En groei.
Dis lekker herinneringe. Maar meer nog. Ek onthou hoe oom Piet (Henriëtte en Jakobus se pa) my kamera help vervang het nadat dit een Desember vakansie op ‘n staptoer saam met Harry Fröhlich-hulle in die see beland het toe ek my met ‘n fratsgolf misreken het. Maar mens is nooit te oud vir herinneringe maak nie. Want dit is net so lekker om te sien hoe ‘n mens se eie kinders opgewonde na paaseiers soek. Dis net so lekker dat my jeugvriend Dawie die perde gaan vang en die kinders op die plaas rondlei – totdat hy ook in ware Henriëtte styl op sy rype ouderdom van die perd afval. Skynbaar moes hy na die naweek by die dokter ‘n draai maak om net te hoor sy ribbe is bietjie gekneus. Op sy ouderdom skynbaar nogal ongerieflik.
En tussen die kneusing en herinneringe besef ek dat elke rol wat ons in die lewe vertolk, of dit Oom, Tannie, vriend of nefie is – die bly ‘n heerlike soektog na paaseiers. Want elke nou en dan vind ons een van daardie waardevolle paaseiers van herinnering.
En dit maak nie eers vet nie!

Trane oor my geliefde land

Die skoolskoene het onder die plastieksak uitgesteek. Twee skoene. Sy was twaalf jaar oud. Ek het die koerant opgetel en begin lees. “‘n Skrander student”, het die berig vertel. “Sy het onlangs nog in haar skooljoernaal geskryf dat sy een groot vrees het, en dit was dat iemand by hulle huis sou inbreek.” Terwyl ek lees voel ek die hartseer en woede in my opwel. Hoekom? Hoekom moet kinders in die kruisvuur kom terwyl misdadigers doen wat hulle wil.
Wat het van ons kastige sonskynland en ons sogenaamde reënboognasie geword? ‘n Duister land en ‘n transformasie-sirkus. En dan die vraag? Wat moet ons doe nom te keer dat dit nie erger word nie? As dit kan erger word vir sommiges. Want daardie aand toe ek my kinders nagsoen en ek en Arne vir hulle storie lees, weet ek van nog ‘n ma wat vanaand in die leë kamer van haar vermoorde kind staan. Alles terwyl politici rieldanse doen en die polisie magteloos wonder oor watter hoë ampsbekleder volgende arresteer gaan word.
En ek wil nie soos Job myself met ‘n potskerf sit en krap nie, maar ek weet ook – as ons, en met ons bedoel ek nie ons armsalige verdeelde regering met hulle nuttelose munisipale en oorbetaalde eskom topbestuur -pionne nie. Ek praat van elke landsburger, wit en swart, wat hierdie land wil help oorleef. As ons iets kan doen wil ek dit eerste doen. Maar wat?
Wat staan elkeen van ons te doen as mense deur lafaards met gewere uit hulle motors gedwing word, as daar in die nag onder die sluier van duisternis ingebreek word, en as onskuldige skoolkinders in die kruisvuur tussen misdadigers en alarmmaatskappye sterf?
En ons kinders kry swaar. Soos die vierjarige dogtertjie by wie se huis hulle ingebreek het, wat die volgende dag vir haar ouma vra om haar hand mooi vas te hou, “sodat hulle my nie sal kom steel nie, Ouma.” ‘n Kollega vertel dat hulle by sy huis ingebreek het, sy kinders moes gaan vir berading. En so hoop die stories op. En daarmee saam die gevoel van hopeloosheid en ja, selfs vrees. DIe emigrasiesyfer styg terwyl die onwettige immigrante in hulle duisende die land binnestroom. Tussen alles deur probeer ek sonstrale soek. Iets wat lyk soos die flikkering van hoop.
‘n Liggie aan die einde van die tonnel
Maar ek sien nie die lig nie – daar is beurtkrag – en hierdie keer sal ons self die krag moet opwek om die liggie te laat brand.
En ja, ons kan, daar is baie maniere, baie voorstelle. Hou die buurte skoon, kry ‘n goeie sekuriteitsmaatskappy, koop ‘n kragopwekker…
Maar dit gaan nooit die skoolskoene onder daardie plastieksak uithaal nie, dit gaan nooit daardie dogtertjie toelaat om weer haar ouers nag te soen of uit te sien na Valentynsdag of haar verjaardag of kersfees nie.
Jare terug het Alan Paton gehuil oor sy geliefde land.
Vandag doen ek dit ook. Gun dit vir my, want ons staan te min stil om te sien wat aangaan, maar elke keer as iemand sinneloos sterf, sterf daar iets in elkeen van ons.

Gordyne van geloof

Terwyl ek op skoolstories is die afgelope paar weke, is daar een deel van my dae in die onderwys wat ek nooit sal vergeet nie. En dit is die wonderbaarlikheid van ouers. Daar was altyd iemand iewers wat ongelooflike bydraes tot die skool gemaak het. Jinne ek praat van my dae in die onderwys asof dit jare gelede was, en dit was, tog voel dit soos gister.

So besluit ek, kort nadat ek aangestel is, dat ‘n klaskamer sonder gordyne en tafeldoeke maar eintlik ‘n droewige spul is. Ek noem dit vir die kinders dat ons bietjie planne moet maak. Voorwaar, daardie Vrydag is Gerdi Taljaard se ma daar – en sy meet vensters en tafels.

Nou hierdie vrou kón gordyne maak. Sy het toe alreeds die koshuis help mooimaak en die styl en elegansie van daardie koshuis, wil ek my verstout om te sê, het die voorkoms van koshuise oral verander. Nou ja, sy het gemeet en gepas, en is terug Tweeling toe. ‘n Week later het die werk begin.

En my vrees.

Want sien, op daardie stadium het ek so R240-00 in die bank gehad. Die gordynspore alleen het R221.00 gekos. Toe is ek op R19.00 en koshuiskos vir die maand. En daar was nog goed om af te betaal. Nou toe die eerste gordyne opdaag vertel Erica Steyn my dat alles tesame hierdie gordyne seker so rondom R3000-00 sal kos. Daardie nag het ek nie geslaap nie.

Nog ‘n week later kon ek spog met een van die “cosy”-ste klasse in die land. Toe Gerdi se ma klaar is,vra ek vir die rekening. “Daar is geen rekening nie, Meneer.” Dit het so vreemd gevoel dat hierdie wonderlike dame my Meneer genoem het. “Julle doen soveel vir ons kinders.” En met ‘n ferm en vriendelike beslistheid het sy my duidelik laat verstaan dat dit die laaste woord oor die gordyne was.

Vir vyf jaar het daardie gordyne my aangespoor om elke klas te probeer interessant hou – dit was my belofte aan myself – omdat mense soos Gerdi se ma in my as onderwyser geglo het, sou ek elke klas met ywer en entoesiasme aanpak. Want mense wat in mens glo verander jou lewe.

En ja, daar was tye wat dinge in die klas amper skeef geloop het – soos die keer toe ek te veel rookbomme en klappers gegooi het, dit het die tik-eksamen by juffrou Erica Steyn in ‘n slagveld van typpex verander... Maar meer daaroor op ‘n ander keer. Intussen wil ek vra dat as daar enige oud leerlinge is wat nog staaltjies het om te vertel, of hulle dit gerus met my sal deel ...

'n Sagte pak slae

Ek kry die versoek verlede week op facebook. Een van my oud-leerlinge, Lida van Zyl, wil weet waarom ek nie in die Sandsteenpraatjies van my dae in die onderwys gesels nie. Komende van Lida verstaan ek dit – sy was in standerd ses. Voor grade standerds geword het, vandag sou sy in graad 8 wees, toe ek haar die eerste keer ontmoet het.

Ek was nog ‘n groentjie onderwyser en ek dink Lida was die eerste persoon vir wie ek strafwerk gegee het. Die resultaat was ‘n opstel waarin sy van “Me, Myself and I” geskryf het. Drie eilandbewoners. Êrens het sy die grammatika “I says to the others” ingebou. En ek merk dit verkeerd. Net om kort daarna deur Lida lastig geval te word. “But sir, it is right”. En ek verduidelik. “Dis ‘I say’ nie ‘I says” nie. Nou sonder om te lank uit te brei – Lida het die argument gewen. Uiteindelik het sy my oortuig dat “I” in hierdie geval die naam van ‘n persoon is, en nie verwys na “I” wat ek beteken nie.
En so sou ek nog baie dinge van die leerlinge leer...
Daar was die humor wat fyn onderhandelinge gebring het. Saam met Anton Oberholzer hulle se seunsklas sou ek een van die snaakste insidente ervaar. Hulle was natgesweet na L.O. en het voor my gesit. Die einde van die kwartaal in sig. Hulle het kruisies op hulle dasse kollekteer. Vir elke rottanghaal op die bas was daar ‘n kruisie. En Anton en kie was op soek na nog kruisies. En ek het seker na ‘n saggeaarde sagslaner gelyk.
Maklike kruisies.
Toe hulle die derde keer gesels, stuur ek Fritz Scheepers om my krom kierierottang by die koshuis te gaan haal. Die gaan haal is al ‘n straf vir Fritz wat papnat gesweet terugkeer. Hy blaas soos ‘n stoomtrein en oorhandig die rottang. Dit moes die potsierlike vorm van die rottang wees wat vir Anton en Jan Oosthuizen die moed gegee het om my nog een keer te tempteer.
En toe is die gort gaar. Ek nooi hulle al drie buitetoe. Hulle gesels nog onder mekaar toe hulle saamstap. Anton buk eerste. Ek hou nie terug nie en swaai die rottang met alle krag en mening. Toe die rottang en Anton se agterstrewe ontmoet vlieg hy regop. Die twee toeskouers ook. Hierdie is nie wat hulle verwag het nie. Fritz en Jan se oë is groot.
“Kom, drie houe, buk weer.”
Anton se gesig is ‘n prentjie. Hierdie is nie die kruisies werd nie. Maar hy buk, sy maats wag. Daarna buk Fritz. Hulle albei stap met stram lywe weg. Net ek en Jan bly oor. Dis op daardie oomblik dat Jan besluit om te probeer red wat te redde is. Toe ek die rottang terugtrek draai hy sy onskuldige gesig na my toe.
Hy kyk na my soos ‘n samesweerder en hy sê gedemp:
“Saggies nou, né.”
Ek kon my lag nie hou nie.
Toe tik ek hom maar saggies.
Ek kon nie anders nie, want as mens lag kan jy dalk mis slaan.

Hartseer oor 'n vreemde vrou

Om rugby te verloor is nooit lekker nie. Mens stap saam met verwese vriende by die stadion uit, kyk na verwese mede-toeskouers, sowel as opgewonde ondersteuners van die opposisie. Ja, mens voel sommer teneergedruk. Veral as jy vir die Vrystaat skreeu. Want dan verloor mens altyd hier op die einde. Of so voel dit. Teen alles. Selfs teen die skeidsregter wat nie kan sien as iemand die bal myle vorentoe gooi nie.

Ek glo daar moet tugverhore vir onnosele skeidsregterskaap ( ja party is skape) wees. Spelers word maklik gestraf en beboet, maar blinde skeidsregters kry een of twee pakke slae in die koerante – maar die skade is dan reeds gedoen.

En Saterdag sit ons toe weer op die paviljoen. Die keer was dit nie eers vir die skeidsregter nodig om ons in te loop nie. Die Blues was net te goed. Maar die hoop beskaam mos nie. Tot op die einde wag ek al vir die keer wat die Cheetahs soos met die onlangse Curriebeker finaal in Pretoria (so drie jaar terug), skielik ‘n op en wakker einde gaan beleef.

Helaas.

Ek stap maar elke keer bedroë weg. Soos ook hierdie Saterdag. En toe gebeur iets veel erger as om die rugby te verloor. ‘n Man stap verby. Sy vrou langs hom. Haar kop gesak, haar oë grondwaarts. En hy skel haar. Ek weet nie waaroor nie, en ek weet nie hoekom nie. Maar voor almal wat verbystap word sy verneder, gevloek. Deur ‘n man wat dink dis sy reg om dit te doen.

Niemand het die reg om iemand anders te verneder nie. Nie so nie, en ook op geen ander manier nie. Geen mens mag so verneder word nie. Ek het skoon van die rugby vergeet. In die verbystap het ek net gesien hoe ‘n arme mens deur ‘n ander mens met woorde verniel word.

En daar besef ek, daar is te veel mense wat verhewe geraak het bo die spel van menswees. Soos opsetlike skeidsregters oordeel hulle ander en forseer ander om te verloor.

Wie ookal vandag hierdie artikel lees. Moet nooit dat ander jou verneder in die lewe nie, en ja, moet ook nooit iemand anders verneder nie.

Dis nie die reëls van die spel nie.

Ek gee nie meer om of die Vrystaat verloor het nie. Ek lê nie wakker oor die skeidsregter nie. Ek wens net iemand vertel vir daardie arme vrou dat sy die kruisiging nie verdien het nie.

Dat sy lankal gewen het.

Dis mos amper paastyd.

'n Rapport vir pa

Ek het al vergeet dat pa dit altyd laat in die aand uit die sitkamer basuin het wanneer ons na slaaptyd in die kamer lê en klets en baljaar het.

“Kom tot rus!”

Daar was ook ander woorde wat deur die lyne van my kinderjare tot nou syfer. As ons baklei het, het pa dikwels uitgeroep “Skei uit!” Dan was daar ook sy gunsteling as hy sy verbasing oor iets goeds wou uitspreek: “Love a duck!” Alles kort frases wat betekenis en intonasie gehad het, en waaraan mens nie eers dink totdat jou kinders nie tot rus kan kom nie. Dan skielik vang jy jouself uitroep “Kom tot rus!” Met skone verbasing. Het ek dan so vinnig my pa geword? Was dit hoe hy gevoel het toe hy dit uitgeroep het.

En dan kom ander woorde ook terug. Wie onthou nog “Kleine muisies, grote ore” of dat mens nie mag “sit en tande tel” in die grootmense se geselskap nie. En in die koue wintersoggende as ons die bus moes haal om skool-toe te ry, “Rise and Shine!” Met so koue hand in die rug as pa reeds by die stal was, het mens sommer vinnige ge”rise”, maar moeilik ge-“shine”.

En nou is ek die een wat die slapende wesens soggens help wek. Wat “rise and shine” roep, en geen antwoord kry nie. Die wiel het vinnig gedraai. Te vinnig. So vinnig. Dan wonder ek waaroor my kinders eendag gaan skryf. Maar mens hoef nie lank te wag nie. Want verlede week daag Anienie met ‘n graad 3 opstel op. Met Vadersdag in gedagte... En ek sien myself deur die oë van my kind.

“My pa. My pa haat my hond se poef. My pa is snaaks as hy sing in die oggend. My pa kielie my ouma se nek, dan slaan sy hom met haar kierie. My pa het bruin oë. Soos my hond.”

So. Daar’s dit. Kort en kragtig, ‘n rapport oor pa-skap. Niks van die dinge wat die wêreld as belangrik ag nie. Maar een ou klagtetjie oor my taak as hondemisopteller, en dit word deel van my rapport...

Maar ek kan ‘n slegte rapport hanteer, veral as dit eindig met: “Ek is lief vir my pa”. Dan staan ek op met ‘n lied in my hart, ja, ek rise and shine!

Skoonma se tande

Die kinderlike optimisme was verstommend. Veral omdat Benno dit met skoonma gewaag het. Hy het ‘n nuwe strategie sedert hy vier tande verloor het. Tandeverloor is besigheid. Dit bring die Tandmuis en geskenke in die prentjie.

En so het sy sesjarige koppie dinge beplan. Toe skoonma weer kyk is haar valstande weg. Sy soek en soek en spoor uiteindelik vir Benno op waar hy daarmee rondloop. Hy besluit onmiddlellik sameswering is die beste vorm van verdediging: “Sjuut Ouma, as die Tandmuis vir my geld bring sal ek dit met jou deel.” Skoonma wil lag en kwaadwees gelyk, maar dit werk nie lekker sonder valstande nie. Dus brom sy maar tussen haar lippe deur: “Gee my fande.” Fande want dit lyk my mens kan nie die “t” in tande sê sonder tande nie.

Benno weier. Optelgoed is vatgoed, en die tande het langs skoonma se bed in ‘n glas lê en niks doen nie. Skoonma se been is seer en sy kan nie met haar kierie vir Benno inhaal nie. Sonder tande kan sy alles doen, maar Benno weet dat dit letterlik ‘n geval is van haar blaf is erger as haar gebitlose byt.

Die twee dwaal tartend en dreigend deur die huis totdat Skoonma moed verloor en op die bed gaan lê. Benno ook op sy bed. Hy wag vir die Tandmuis. Vandag is die dag dat sy skip inkom. En toe moet Benno badkamer toe. Hoekom hy die tande saamgeneem het weet nugter. Maar dit was die bymekaarkom van al die elemente. Valstande, ‘n toiletbak en ‘n kleuter. Dit neem nie veel van ‘n verbeelding om die volgende stap te voorspel nie.

En die gelukkige wenner is ek. Toe ek tuiskom kom Benno grootogig nader. “Pappa, jy moet kom help.” Ek word gelei na die misdaadtoneel waar die tande onder die water uit grynslag. Ek gril en krap met ‘n stok. Benno gril saam, en weier om met sy hande aan die tande te vat.

Eindelik het ons alles uit. Die tande gewas en onstmet en neem dit terug na skoonma. Sy glimlag dankbaar vir my. Tandloos. Sy neem die pas besmette en ontsmette tande. Plaas dit met genoegdoening in haar mond. Sy kyk na Benno. “Jy mag nie ouma se tande vat nie, netnou gaan lê een van die katte daarop of so...”

“Of so,...”dink ek.

Trauma by die tandarts

Ek weet van kleins af al dat mens gereeld tandarts toe moet gaan. Dis een van daardie reëls wat ek ongelukkig huiwerig is om na te kom. Die gevroetel met skerp ysters tussen my tande pla my meer as ‘n paar stukkies plaak hier en daar. En elke keer as ek tandarts toe gaan vind hy probleme waarvan ek nie weet nie. En dan moet ek weer gaan. Nee, dan wag ek eerder tot daar in elk geval fout is.

En toe, terwyl ons so wag vir die toegangsbeheer by die ewigdurende padbouery weerskante van Senekal, byt ek ‘n lekker, en my tand breek morsaf. En ek weet voor my siel die tandarts is nou onvermydelik. En so, soos ‘n lam ter slagting eindig ek dan ook in die kliniese stoel met die martelaarslig en die vroetelgereedskap.

Die man fluit amper soos die werktuigkundiges wat my motor diens. So nare fluit wat beteken dit gaan geld kos. En toe spring hy aan die werk. Drie gaatjies reken hy. Hy plaas die hospitaalreuk watte in my mond en toe bring hy die naald. Die naald prik en alles is veronderstel om dood te gaan. Terwyl die tandarts wag vir my mond om te verlam bind hy sulke goete wat soos werkswinkel skroewe lyk aan my voortande vas om my lippe uit die pad te kry. Of so voel dit.

Nie ek of die tandarts was bewus van die ander senuwee wat nie lam geword het nie. En dit was so halfpad deur sy boorproses dat ek in onwillekeurig in die lug in vaar toe die boor en die senuwee ontmoet. Die skroef maak dat ek nie skreeu nie, maar die tandarts besef dat hierdie man wat leviteer sonder om te mediteer seker ‘n rede het, en hy halt.

Toe haal hy twee spuitnaalde uit. Ek moes dit nie sien nie. Sulke groot dikkes. Nou intussen is daar ‘n klomp watte en goeters ook in my halfdooie mond geprop, so ek kan nie eers protesteer nie. Die naaste is die “humph” sug van ans uit die diepte van my siel. Twee spuite later en weer ‘n bietjie wag. En weer mis ons die senuwee. Nou ja, die tandarts respekteer ook die lig bo sy stoel. Die goed is seker duur, so hy wil nie hê syne moet met sy leviterende pasiënt se kop kennis maak nie. Intussen het die afspraaktyd ook verbygegaan. “Meneer, maak asb weer ‘n afspraak, ons sal jou langer moet sien om te verseker alles is doodgespuit.”

Intussen is my mond heel dood van die twee impaknaalde. Ek noem dit impaknaalde want hulle word dan soos impakspelers in rugby aangewend. Om ‘n verskil te maak as dit amper te laat is. Ek wil bly en klaarmaak, teen die tyd is my mond heel dood en die tande seker ook. En as ek nou gaan moet ek weer ingespuit word. DIe tandarts hou voet by stuk. Ek moet ‘n opvolgafspraak maak. Dan kan die mondhigiënis my sommer spuit. Teen die tyd wat ek by hom kom sal die tand dan dood wees.

Nou ja, ek hou nie van tandartsbesoeke nie, maar die afspraak is gemaak. Ek het ook my testament weer versien en koop elke dag vir die kinders lekkergoed sodat hulle my as ‘n goeie pa sal onthou.

Tot hulle eendag op dit tandarts se stoel beland en hy vra wie vir hulle al die lekkergoed gegee het.

Trauma by die tandarts - Deel 2

Ander keer het ek gesels oor die marteling wat ek by die tandarts moes deurstaan omdat my tandwortel geweier het om op die chemie van die plaaslike verdowing te reageer. Om die opvolgafspraak te reël het my ongeveer twee weke geneem. Ek het lank getob, maar toe besef elke dag raak alles net erger.

En so bevind ek my toe weer onder die stoel met die helder lig bo wat mens aan ‘n martelkamer herinner. Die tandarts se strategie was om my hierdie keer eers na die mondhigiënis te stuur, dan kon sy my sommer inspuit en sou die moeilike, ongehoorsame tand reeds gevoelloos wees teen die tyd dat ek by hom aankom. Dit was veronderstel om in teorie te werk – maar die senuwee is ‘n kanniedood en toe die tandarts met sy krapinstrumente begin sien hy dat ek weer so krul in die stoel soos een of ander mishandelde gevangene. Toe hy weer ‘n spuit aanvra maak ek my oë toe, want die vorige keer se spuit kom nou nog snags in my nagmerries met ‘n grynslag voor my staan. Ek voel die prik in die tande en die tandarts verdwyn deur sy deur. Ek wonder altyd waarheen verdwyn die tandartse so as hulle mens klaar gespuit het. Intussen begin my wang stadig doodgaan.

Met sy terugkeer druk die tandarts my lippe met skroewe teen my bokaak vas. Ek sien dit nie, maar ek voel dit. Toe begin hy hy boor dat die emalje (of wat ookal dit is) so spat terwyl sy assistente een van daai agterstevoor tuinslange in my mond druk om enige bietjie speeksel wat weens angs afgeskei word op te vang. Dit voel asof die man vir ewig gaan boor, maar uiteindelik maak hy klaar en begin die teëlsement in sulke lae bo op die tande vas te plak. Die ou emalje en die nuwe teëlsement raak ongemaklik korreltjierig in my mond, en toe die instrumentversameling elkeen hulle dele in my mond gedoen het kan ek my dooie mond uitspoel. Uiteindelik is die oordeel verby. Ek voel hoe die verligting deur my sypel. Dit is egter van korte duur. Die tandarts haal ‘n spieëltjie te voorskyn. “Ek wil jou iets wys. Hierdie tand is gekraak, hy gaan waarskynlik gekroon moet word, maar ons sal maar moet kyk wat gebeur.”

Nou ja. Tans eet ek net pap en sagte kosse. Gelukkig is dit winter en mens kan met sop ver kom. Ek vermy enige harde kos wat dalk die krakie kan laat breek. Ek poog alles in my vermoë om te verhoed dat ek in die volgende jaar weer by die tandarts moet uitkom. Miskien verbeter die tegnologie so dat hulle mens se tande sommer met ‘n laser kan kroon. Of so iets.

Intussen vertel ek vir die kinders hoe goed en gesond dit is om gereeld tandarts toe te gaan. En ek wonder of dit verkeerd is as mens dit nie self glo nie. En dan dink aan aan die ander stories wat ons die kinders vertel, van die Tandmuis en Kersvader. Dan slaap ek rustig.

Totdat daar weer ‘n spuitnaald verskyn!

Waar is die magtige manne?

Vanoggend wag ek vir ‘n storie om te kom. Iets lekker om hier neer te skryf. Maar die storie wil nie kom nie. En ek wag. Vadersdag lê voor, Jeugdag lê voor. Die Mighty Men konferensie is verby. En ek wag. En ek dink. En ek weet mens begin nie ‘n sin met en nie. En ek wonder daaroor.

Toe die storie kom is dit anders as wat ek wou hoor. Hier by my skyn die son warm, maar die winter gesels winderig en maak sy stem snerpend duidelik. Soos in die lewe - Waar die warm oppervlak dikwels die skrilwind van die winter wegsteek. Soos in die storie, die storie wat ek nie wou hoor nie:

Hulle was ‘n pragtige paartjie. Sy was klein en fyn. Hy was sterk, bruingebrand en fiks. Toe hulle begin uitgaan was sy opgewonde. Daar was die skoenlappers van hoop wat opgewonde in haar hart kom nesmaak het. En die gefladder van hulle vlerkies het haar hart vinniger laat klop elke keer dat sy hom sien.

En sy het by hom gaan bly.

Anders as in die feëverhale was hy nie lelik van aansien met mooi van binne nie. Sy aantreklikheid het die geweld wat in sy gemoed geskuil het versteek. Totdat hulle alleen was. Sy vuiste was hard. Sy Skoene ook. Teen haar maermerries het die blou kolle agter donkerder sykouse weggekruip. Haar moue was lank, haar arms seer. Soms haar oë ook. Dan het sy maar weggekruip tot die maskara die letsels kon wegsteek.

Toe ek die storie hoor wil ek naar word van woede. Daar is te veel sulke stories. En geen mens verdien om die slagoffer van so ‘n storie te word nie, veral nie ons vrouens en kinders nie. Dan beteken dit daar is geen mighty men nie, dit beteken jeugdag is tydmors, want ons kinders lei. Waarom is daar Vadersdag as die Vaders nie altyd is waar hulle moet wees nie? En nie wil hoor dat ons Vader ‘n Vader van liefde is nie?

Die storie het my verander.

Ek wil as pa seker maak dat my kinders nooit slagoffers is nie, eerder deelnemers en ondersteuners. As volwassene wil ek vir ons jeug leer om verdraagsaam te wees. En as man in Suid-Afrika wil ek vir elke man verduidelik dat Mighty men nie outokrate en geweldenaars is nie, maar manne wat met teerheid, liefde en simpatie omgee vir hulle wat kleiner en swakker as ons is.

Kom ons neem ons verantwoordelikheid as mans en pa’s op.

Die verantwoordelikheid om vir liefde, teerheid, sagtheid en omgee weer ‘n regmatige plekkie in die son te gee.

En die winterwind waai koud.

Die wieke van tyd

As daar een ding is wat ek wens my ouers my geleer het, is dit dat ‘n jaar bitter kort is. Jaar na jaar vind ek my in die geselskap van die “jinne maar die tyd vlieg” brigade. En ek is een van hulle. So ek sê sommer reguit, “hierdie jaar het vinniger verbygegaan as enige ander jaar”. Al weet ek dat ek jok.

Miskien is die spoed waarmee tyd wegvlieg nie so ‘n vreemde verskynsel nie. Miskien moet ons weet die tyd vlieg. Vinnig. Dalk sal dit ons meer dringendheid gee. Om voluit te lewe. Terwyl ek hierdie gedeelte skryf is die langste dag van die jaar pas verby. Die kinders is later as gewoonlik bed toe, want hulle is opgewonde oor kersdag wat kom. Die langste dag was inderdaad ‘n oogwink. Vir hulle was dit ‘n dag soos enige ander. Vir my was dit anders.

Ek het in die laaste paar jaar die brug gekruis van hulle wat wens die lewe kan nog bied, na die geledere van hulle wat wens dat die verlede nie so vinnig deel geword het van my immerverlengende lewensverhaal nie. Die ander dag was ek ‘n kind langs die kersboom – nou’s ek Kersvader. Sonder ‘n kussing vir ‘n boepens en die eie hare staan ook al nader aan silwer. En ek geniet dit. Al reken skoonma ek moet dringend begin maagoefeninge doen, voordat die kar se lugsakke eendag uitskiet as ek hoes!

Elke keer as ek na my kinders kyk hoop ek hulle waardeer elke wonderwerk wat voor hulle oopgaan. Anienie wat hierdie jaar tot so ‘n mate leer lees het dat sy elke aand met ‘n boekie in die bed klim. Benno vir wie die werf skielik van ‘n dinosaur-opgraweplek na ‘n insekte en padda-paradys verander het. Elke dag bied die lewe meer geleenthede. En as ek na hulle kyk, weet ek dat ek die verantwoordelikheid het om 2008 te omarm met die oë van ‘n kind. 2007 Was ‘n skoenlapper wat op die wieke van tyd weggefladder het. En so sal 2008, en elke jaar wat volg. Want daar bly net soveel minute in ‘n uur, soveel uur in ‘n dag, soveel dae in ‘n week en soveel weke in ‘n jaar.

En teen die tyd weet ons die tyd vlieg. Dis wat dit so kosbaar maak. Die vlerke van die tyd het een doel – om ons na ‘n beter, meer lagkapperjolvolle lewe te lei – al wat ons moet doen is om die saad van tyd te neem en daarmee die bome van ons lewens te laat groei.

En as bonus vir 2008 het ons ‘n ekstra dag!
Een dag waarop ek dalk maagoefeninge kan doen.

Die verskil wat mens maak

Elke dag lees ek en skoonma die koerant. En ons blaai albei dikwels na die doodsberigte. Skoonma om te sien of hulle “in haar kampie skiet”. Dis haar idioom om te sien of daar enige van haar tydgenote afgesterf het. Ek, omdat dit my herinner hoe waardevol die lewe is.

En elke nou en dan tref ‘n skok mens. Soos verlede week. Toe ek Robbie se foto sien. Robbie met sy lewenslustige oë wat altyd opgewonde was om mens te sien. Robbie het vir die derde tennisspan gespeel, maar op ‘n stadium was sy uitslae nie wat dit moes wees nie. Dan moes Robbie tuisbly. Tog kon die span nie sonder hom nie. Gereeld moes ek met die skoolkombi tot agter die kafee ry om Robbie op te laai. Dan het hy sy lekker pot tennis gespeel, en kon ek hom daarna weer gaan aflaai, waar hy agter sy boeke kon sit en almal tevrede stel dat hy ‘n lang middag se werk gedoen het.

Baie mense sal sê dis oneties van ‘n onderwyser om dit te doen. ‘n Onderwyser nogal wat ‘n kind uit sy skoolwerk hou! Maar toe ek Robbie se foto sien, weet ek dat dit die regte ding was. Want Robbie het die kuns bemeester om voluit te leef, diensbaar te wees, en merendeels, om ander te laat deel in sy energie, sy vrolikheid en sy lag.

As daar ‘n kind sterf wat by my in die klas was, breek dit my hart. Want mens weet watter ongelooflike potensiaal daar in die jongmense skuil. En eers het ek met trane in my oë die gediggie gelees wat die gesin oor Robbie geskryf het. Sy gesin gaan hom verseker mis. Robbie was een van die kinders wat mens mal kon maak met sy lewenslus, maar altyd deel van sy energie by jou gelaat het. Sy entoesiasme en stralende geaardheid kon nie anders as om aansteeklik te wees nie.

En nou is Robbie weg.

‘n Koerantberig en ‘n foto. Ek dink weer oor die feit dat doodsberigte my leer oor die waarde van die lewe. Die tyd vlieg so vinnig. En dan wonder mens wat werklik saakmaak.

En jy kyk weer na Robbie.

En jy besef wat saakmaak is die verskil wat mens aan ander maak. Ek dink almal wat Robbie geken het is beter mense om dat hulle hom geken het. Sy energie is deel van ons herinneringe.

En daarom sal Robbie nooit heeltemal doodgaan nie.

En tog gaan ons almal hom vreeslik mis.

Ek betuig ook hiermee my simpatie aan Robbie se familie. ‘n Sonstraal het agter die horison verdwyn, maar die warmte bly. Ek hoop dit troos.

Kabamba Ouma

Uiteindelik het ons die Blou Bulle terugbetaal vir verlede jaar se gelykop. Verswakte span of te not. Die telbord sal oor tien jaar van nou af steeds wys die Bulle het in Bloemfontein kom swaarkry. Lekker kom swaarkry. Eintlik ‘n pak slae kom kry. Een wat hulle al jare verdien! Nie weens swak spel nie, maar weens hulle vermoë oor die jare om ons pret te bederf. En dit sal steeds lekker wees om, jare van nou af , aan die heuglike dag te dink. Maar hierdie wedstryd het ‘n anderster week gehad wat hom voorafgegaan het.

Skoonma wou haar hare laat kleur. “Net so ‘n stigtelike gryserigheid”, het sy gereken. Êrens het die woord highlights ook tussen haar planneberaming deurgeskemer. Gelukkig het ek die verskoning gehad dat ek kon werk toe gaan. Gelukkig ja, want daardie middag trek die duiwel in die kleursel in.

Laatmiddag stop ek tuis. Die kinders sit buite. Die wind waai koel. “Hoekom gaan julle nie in nie?” My vraag onskuldig. Hulle antwoord ook: “Daars ‘n spêtakel in die huis,” reken Benno. Dis nie nuus nie. Skoonma is immers elke middag daar. Maar wat Benno bedoel het was iets anders as ouma se gewone “spêtakelgeit”. Skoonma was blond. Annelien Kriel blond. Nee, nog erger.

Kabamba Floors blond!

Nou hier moet ek bely dat ek die Kabamba oomblik gemis het, want Arné was reeds met ‘n reddingspoging besig. Toe ek die huis inkom was sy reeds rooi van haarkleur. So ‘n kruising tussen Purdy (wie onthou dan nie die New Avengers nie) en ‘n jersey koei. Nêrens ‘n stippeltjie grys of wit te bespeur nie. Mens kan maar sê sy’t geroes gelyk. Met ‘n glimlag op haar gesig. Dankbaar dat sy nie meer Kabamba was nie! Mens weet immers nie hoeveel mense Rassie al Kaap toe gelok het nie. Gelukkig het hy net die berg en die see as lokaas, want hulle rugby is mos maar vrot. Skoonma was net bang daar is ‘n klomp wat weggelok is, en dat Naka haar dalk sou nader om as impakspeler op te tree. Mens weet mos nie watter verskil hare kan maak nie. Simson het ‘n ander dimensie gegee aan hoe mens hare sien.

Met die rooi hare het sy egter veiliger gevoel. Na ‘n paar waspogings was die roesbruin vervolmaak in so ‘n modderbruin kleur wat darem nie meer so ‘n “spêktakel” is nie. Skoonma het net kom kla dat daar nou so Kojak kol op haar kop was. Met die dat bleskop Hendro nie kon speel nie was ek gereed om ‘n voorstel te maak.

Maar gelukkig lyk die nie of die cheetahs op hierdie stadium hulp nodig het nie. En nog minder ‘n “spêktakel”.

Dit los ons vir die Bulle.

Tot hulle weer ons pret kom bederf.

Topvertraagde katte en skoonma se oordeel

My suster se skenking was ongevraagd en onverdiend. Twee katte. “Die kinders sal so lekker speel.” Dit was ‘n onnodige toevoeging tot my huis waar mense reeds op die vloer moet sit omdat die katte reken dat die stoele aan hulle en skoonma behoort. Maar mens mag nie ‘n gegewe kat in die bek kyk nie. So reken skoonma.

Die twee nuwe katte sou weldra name kry wat uitstekend by hulle persoonlikhede pas. Ek weet, want ek het die name gegee. Topvertraag nommer 1 en Topvertraag nommer 2. Dis miskien nie oorspronklike name nie, maar dis baie beskrywend.

Hulle dra muise aan, en wag vir skoonma om dit te eet. Sy weier egter. Maar daar mag ook nie met die katte geraas word nie. Hulle is mos heiliger op my plot as die koeie in Indië. Hulle duik en spring agter onskuldige voëls aan en laat nou en dan ‘n spul vere in die sitkamer. Nie genoeg om ‘n kussing te stop nie, maar genoeg om tot ‘n wrewelrige opruimingsessie te lei. Snaaks as daar opgeruim moet word verdwyn almal – ouma, die katte, die kinders... En ek ruim op, maar sonder enige opgeruimdheid. Ek dink dit het iets met Adam te doen – in die sweet van jou aanskyn sal jy katte versorg.

Alles was hanteerbaar, maar die naamsverandering het my die finale nekslag toegedien. Toe ek weer hoor het skoonma en die kinders die katte se nuwe name afgekort. Skielik is hulle nie meer Topvertraag nommer 1 en Topvertraag nommer 2 nie. Hulle is Nommer 1 en Nommer 2. As’t ware die regeerder en adjunk-regeerder van die huis. Ek belê ‘n huisvergadering. Niemand kan sommer net die pa van die huis se gesag ondermyn nie. Aikôna.

Totdat die waarheid seëvier. Of dan skoonma se waarheid. Wie is in werklikheid nommer 1 en nommer 2? In haar opinie die katte. “Kyk dan nou – hulle is broodwinners, versorgers, te pragtig...” Nommer 1 sit en spin krulstert op haar skoot. Sy pruil haar mond. En kyk met oorwinning in haar oë na my.’n Kyk wat sê: “Jy is nie die baas van die huis nie. Jy moet net sorg dat dit opgeruim is.”

En ek kyk na die spulletjie wat voor my sit, en ek weet ek het twee pligte. Die een is om op te ruim. Die ander is om opgeruimd te wees. Want as ek nie lig loop nie gee skoonma vir almal nommers.

En ek weet wat ek gaan kry – want ek kan tel – Daar is 2 katte, skoonma, 2 kinders en Arné. Dus ses.

Ek gaan nommer 7 wees.

En as ek reg onthou, is dit die nommer van Maljan se donkie in die Jopie Adam reeks van jare gelede.

Nou swyg ek.

En bly naamloos.

Kinderkuns en kleurvolle lewens

Ons was nou al ‘n paar keer by Oliewenhuis se kunsgalery. Veral Sondagmiddae kan mens op die groot grasperk piekniek hou, terwyl die kinders balle rondskop. Aan die ander kant is ‘n lekker restaurant waar mens kan koffie en koek eet terwyl die kinders mallemeule ry.

En binne die gebou is die kuns. Die uitstallings verander gereeld. Maar een ding wat nie verander nie, of so voel dit vir my, is die feit dat die kuns so swaar is. Sulke abstrakte beelde of dikwels swart en wit foto’s. Swaar. Donker. Morbied selfs.

En dan moet mens nog die kinders stil hou ook. “Sjjt, dis ‘n galery...”

Soms stap ek nie eers deur die galery nie, dis net te veeleisend. Sleep sommer reguit om, betaal die mallemeule kaartjies en gaan drink ‘n koppie koffie.

Sondag is ons toe weer daar.

En die uitstalling is verrassend.

Kinderkuns.

Lekker kleurvolle oranje-geel en rooi. Helder! Dit wissel van gewone spatsels tot ongelooflike realistiese beelde. ‘n Dogtertjie met haar perd. ‘n Seuntjie se fiets. Gunstelingplekke. Maats. Die temas is kinderlik naïef .

En net daar stop my gedagtegang.

Waarom moet die grootmenskuns so swaar en morbied wees. “Daar is te min liedjies wat vals gesing word”, het my pa ons geleer. “Maak nie saak hoe mens sing nie. Sing net!” Ek dink ook aan sy woorde – “Ons het meer ‘slegte’ kuns nodig – want slegte kuns is goeie kuns. Hoewel die wêreld dit nie vir miljoene verkoop nie, is ‘n kleuter se lomp handjie verspatsels mos baie mooier as enige iets anders.”

Pa was reg. Soggens het hy in die motor gesing terwyl ons skool-toe ry. Dikwels het hy gefluit. Daar was nie selfone om mee te praat of waarop ons as kinders kon Mixit nie. Daar was die wete dat ons almal saam iewers heen oppad is, die wete dat enige een maar kon saamsing – al was ons vals. Die wete dat kind-wees oor kleurvolheid gaan.

En dit was lekker.

Daarom mag ons nooit vergeet dat alhoewel ons grootmense is, ons steeds kinders van die Skepping is.

En daarom mag ons lag, gesels, sing, en kleurvolle stralende kuns uitstal. Deur met passie te glo in alles wat vir ons mooi is. Soos vriende, perde, lekker plekke, en alles waarvan ons hou.

Dis ons goeie reg.

Meer nog. Dis ons plig.

Want die kinders kyk vir ons!

Mense wat alles weet vergeet soms iets...

Daar is ‘n paar eienskappe wat mense gelukkig maak. Hierdie is nie die gewone selfhelpboekeienskappe nie. Nee dis dinge wat jou houding en verhouding teenoor ander mense so inrig dat jy hulle respekteer. In ‘n wêreld vol kritiek en voorstelle is dit respek, bewondering en selfs jou verwondering oor ander mense wat bepaal dat jy eindelik uiters gelukkig is. Want soos wat ons mos oor ander mense dink, so dink ons hulle dink oor ons, en so word ons wie ons is. Klink soos nonsies, maar dis die reine waarheid.

En dit bring my by my storie. Hoe my kinders oor ander voel. Ongerep, natuurlik, en soms te eerlik. Maar vol verwondering. Benno is ander dag in gesprek met Anienie. Die vraag wat hy opdiep is ‘n mengsel van rekenaarspeletjies, geskiedenis en wiskunde. Anienie dink lank na voordat sy met al haar graad 2 kennis antwoord:

“Ek weet nie, Benno.”

Sy oë is soos pierings. “Maar Anienie, dit kan nie wees nie, jy weet dan alles.” Daardie uiterste verwondering vir sy sussie slaan deur in sy stem. Hier is nie sprake van sarkasme nie, eerder verdwasing. Anienie besef waarskynlik dat hierdie verwondering van haar kennis nie ignoreer kan word nie. Haar antwoord kom vinnig, maar met beredeneerde logika.

“Ja, Benno, maar mense wat alles weet vergeet ook soms iets.”

Pragtig. Volpunte vir die gesprek. Daar is respek van Benno, en trots van Anienie. Sy is nie arrogant nie, maar sy weet sy moet trots genoeg wees om sy respek aan te hou verdien.

En hulle word groter.

Snaaks hoe grootword mens soms stroop van daardie twee wonderlike elemente van menswees. Trots en respek.

Die ander kant daarvan is kritiek, agteraf-praatjies en ‘n gebrek aan selfvertroue. Dis wat mens aanleer as mens nie meer alles weet nie.

Want mense wat alles weet vergeet soms iets!

En dis dat niemand alles weet nie.

Daar is 'n inboorling op my stoep

Benno is ‘n digitale inboorling. Dit beteken op die rype ouderdom van ses het hy geen vrees vir rekenaars, knoppies of sagteware nie. Hy het reeds die dvd speler by twee geleenthede ge-childlock. Dit het bloot beteken dat ek twee keer ongeveer ‘n uur met die handleiding moes spartel voordat die ding weer kon werk. Hy kon geen verduideliking gee van hoe dit gebeur het nie, maar ‘n week later het hy dit weer gedoen. Die Childlock moet keer dat die kinders nie met die dvd se knoppies torring nie, maar, soos my ma sou sê: “Ai, vandag se kinders!”

Ek is een van die wat regtig probeer om by te bly met die tegnologie. Maar my generasie bly die digitale immigrante. Ek karring nie graag waar die rekenaar nie jeuk nie, en my vingers is nie sms-gereed nie. Digitale inboorlinge se vingers is rekenaargereed en krioel soos miere oor enige sleutelbord, hetsy dit ‘n selfoon, rekenaar of i-pod is. Die verstommende is hoe hulle presies weet watter knoppies om wanneer te druk. Sonder handleidings. Hulle laat waai somme net.

Ek en Arné se groot verantwoordelikheid is om te keer dat Benno nie te veel ure agter die rekenaar spandeer nie. Sy tweede belangsteling het van dinosaurusse na swaarde begin skuif, danksy die Hercules rekenaarspeletjie natuurlik. Hoe anders?

Dus moet ek nou in die middag aan swaardgevegte deelneem. Maar dis nie regverdig nie. As ek lyk of ek wen word reken hy sommer: “Pappa ek is nou ge-charge, ek kan niks oorkom nie.” Of: “Ek het nog twee lewens.” En soms gooi hy my met potion. Menige ouers sal dink ek lei my kind verkeerd... Die feit van die saak is ek probeer net die tyd spandeer om te weet wat in sy kop aangaan. Om aan hom te verduidelik dat mens steeds net een keer lewe, en dat geen mens ge-charge is nie. Juis daarom moet mens die lewe respekteer. Maar om ook te verstaan dat hy in ‘n ander wêreld as ek grootword, ‘n wêreld wat ek nooit sal verstaan nie, maar ek sal aanhou probeer, en aanhou om tyd met hom te spandeer.

Want sy wêreld kan ongelukkig nie ge-childlock word nie. En kyk ek in die koerante dan weet ek dat ek twee realiteite het waarteen ek my kinders moet beskerm, die realiteit van misdaad en die virtuele realiteit wat die rekenaar skep. Dis inderdaad nie ‘n maklike taak nie.

En ek is nie eers ge-charge nie. Daar is ook geen potion nie. Die enigste power wat ek het, is die tyd by my kind.

Ek hoop ek kan volhou.

Skooma en my tuin

Elke dag as ons voor die hek stop maak skoonma ‘n opmerking. “Ek het nooit gedink ek gaan eendag in die oerwoud woon nie.” Soms het sy dit weer oor die wilde diere. “Eendag gaan ‘n olifant ons nog bestorm en ons gaan hom nie sien voor hy op die stoep is nie.” En so gaan dit aan. Oordrewe stories om my in die tuin te kry. Ek aanvaar dit gelate. Tuinmaak was nooit een van my talente nie. En ek het immers al probeer.

Met probeer bedoel ek nie dat ek self probeer het nie. Ek het die tuindienste mense gebel. Die man het dapper met sy bakkie vol grassnyers en gereedskap gestop. Een keer na my tuin gekyk. En met spoed, dog bedagsaam, verduidelik dat hy nie sy gereedskap in hierdie klipperige spul kan waag nie. Toe is hy fort. Nogal vinnig. Nou as hy, die man wat elke dag tuine tem, nie my tuin kan tem nie – wie is ek nou na alles om te probeer.

En toe broei die paddavisse uit. In die visdam wat ek onlangs skoongemaak het. Ek dink dit was net voor die winter. Skoonma kon nie wag nie. “Een van die dae is daar haaie ook in die tuin. Nee man, dit word nou te erg.” Ek het haar herinner aan die tuindiensteman en gevra of sy dalk sa navraag doen of ons ‘n baggerboot kan kry om die visdam skoon te maak. Ek weet self nie mooi wat ‘n baggerboot is nie, maar danksy die rottang van Dr Hans Koen het ek sedert my skoolloopbaan nog geen Afrikaanse woord vergeet nie. En dit het geklink of dit kan pas. Jammer dat lyfstraf nie meer toegepas word nie – vrees vir ‘n rottang was immers nog altyd die beste leermeester.

Terug by die paddavisse. Vir Benno het dit ‘n nuwe wêreld oopgemaak. Hy was elke dag daar. En elke dag moes ons paddavisse skool-toe neem. ‘n Week later was dit paddatjies. Steeds het die maatjies hom met verwondering ingewag. En elke oggend was dit ‘n bak water in my motor. ‘n Bak water met die wonder van die natuur daarin vasgevang.

En Benno met ‘n glimlag op sy gesig. Hy was skielik die hoof-natuurkundige by die kleuterskool. En meer nog, ek het hom geleer dat die natuur baie goeie diertjies inhet. Diertjies vir wie sy ouma omgee. Omdat sy dierbaar is. En juis daarom het ek om herinner as hy ooit besorgd is oor die paddatjies wat buite moet slaap, moet hy altyd onthou: Ouma se bed is lekker warm. En sy is lief vir diere.

Sy leef immers in die wildtuin.

Of so sê sy.

Duiwels van die dood

Die eerste waarvan hy bewus was, was die feit dat iets teen sy kop gedruk het. Toe hy sy oë oopmaak het vier of meer mans aan sy vrou se kant van die bed gestaan. Instinktief het hy geskop en die rewolwer het oorverdowend teen sy kop ontplof. Warm stukke kruit het teen sy wang gebrand. Die koël het ‘n gat deur die kussing gebrand.

Sy vrou het die kombers oor haar en die baba geruk. Hy het probeer om sy selfoon onder die kombers na haar aan te gee. Harwar. In die chaos het die inbrekers vermoed dat die selfoon ‘n alarm se paniekknoppie was. Hulle het die geweer teen sy kop gedruk en hy het gehardloop. Hulle weggelok Sy vrou kon die deur sluit. Genadiglik was sy en die baba veilig.

In die ander kamer het die twee kleuters salig voortgeslaap. Min wetend van die duiwels van die dood wat daardie nag in hulle huis gedwaal het. Bloemfontein is immers veronderstel om veilig te wees. Hy het na buite gehardloop – bereken dat hy deur die sitkamervenster sou kon terugspring in die huis. Agter hom het sy ouers se eenmanwoonstelletjie se deurgang oopgestaan. Vinnig gedink. Die hekkie toegeklap. Met die klop teen sy pa se venster het hy so angstig geklop dat die venster gebreek het. Bloed het teen sy hande afgestroom. Genesende hande. Hy is ‘n dokter sien. Een van die bestes in die land. Maar vir hulle het dit nie saakgemaak nie. Hulle wat nou in die straat weggedrentel het – oppad na die volgende huis, die volgende slagoffers...

Eers wou hy nie vir die kinders vertel nie. Maar met die polisie, die bure en die vriende se besoeke het hulle al meer begin agterkom. Sy kussing met die brandmerke en koeëlgat het hy plegtig in die middel van die tafel neergesit. Die kinders ingeroep. En toe maar verduidelik, die beste wat hy kon.

“Liewe Jesus dink nog nie julle is al soet genoeg om sonder pappa te lewe nie.” Die grappie het nie heeltemal gewerk nie. “Hy het pappa gespaar sodat pappa nog na julle kan kyk. Pappa gaan nog steeds sy bes doen om julle te help grootmaak. Pappa is vandag dankbaar om hier te wees, om te sien wat julle doen en hoe julle speel. Pappa was gelukkig. Pappa is gelukkig”

Hulle het dele verstaan. Hy het probeer verstaan. Sy vrou ook. Maar ons verstaan nie. Niemand nie.

Waarom ons in die mooiste land moet leef, maar een van die gevaarlikstes. Een van die wreedstes.

Vir elkeen wat 2008 binnegaan. Waardeer elke oomblik, leef, lag en wees lief vir alles hier.

En spaar ‘n gedagte vir hulle, die polisiemanne, die veiligheidswagte die soldate en die burgerlikes wat deur die jare in hierdie land hulle lewens gegee het sodat ons die wonder van die lewe meer kan waardeer.

En mag jy vanjaar jou deel doen om te help om ons land ‘n veilige hawe te maak vir ons kinders.

God seën Afrika.

Wie onthou die lammervanger?

En toe is die vakansie verby. Die ene wat lank gelyk het, kort gevoel het en soos mis voor die son verdwyn het.

Benno is die laaste dae van die vakansie kleuterbeswaard. Hy gaan nou eers graad R toe maar sien geen rede vir skool nie. Sy logika is onweerlegbaar:

“Pappa, skool is ‘n nare plek waar mammas en pappas hulle kinders aflaai en dan lank daar los. Hoekom doen hulle dit?”

En ek weet nie waar om te begin verduidelik nie.Terwyl ek nog dink kom die volgende sarsie kleuterlogika-artellerie:

“Julle kan vir my verjaardag net een persent gee. Ek hoef nie skool toe te gaan nie. Dit sal nie eers geld kos nie.” Ek besef dat die arme man se skoolloopbaan nog nie eers begin het nie, en dat hy anti-depressante sal moet gebruik as hy hoor hy het nog meer as twaalf jaar van aflaaiende ouers voor!

Dis op hierdie stadium dat Anien met al die wysheid van ‘n nuwe graad 3 inval.

“Ja pappa, ek hoef ook nie meer skool toe te gaan nie. Ek kan al lees en skryf.” Ek probeer dink wat my ouers sou antwoord, maar ek onthou net lang stories van koue wintersoggende en donkiekarre en hoe dankbaar mens was vir ‘n ou bietjie beesmis om die kaalvoete in warm te maak..., maar dit was pa hulle se stories. My stories was ongelukkig nie so dramaties nie. En toe kom daar een storie terug. Een wat altyd gewerk het. Ek wonder wie onthou nog die nare bedreiging. Toe laat waai ek maar.

“Kinders, pappa verstaan dat julle nie wil skool-toe nie. Pappa was self ook nie altyd lus vir skool nie. Maar die lammervanger...” Ek verhef my stem dramaties. “Hy kom vang kinders wat nie skool-toe gaan nie. En dan vat hy hulle weg”. Vir ‘n oomblik slaan ek self hoendervleis uit toe ek net praat van die lammervanger... Ma het my menigmale van die nare ding vertel, en dit wyk maar nie uit mens se onderbewussyn nie!

Hulle oë rek groot. In my opinie is die gesprek afgesluit. My antwoorde was nie opvoedkundig korrek nie. Maar ek is nou lank genoeg ‘n ouer om te weet rus en vrede in die huis is dikwels meer werd as opvoeding. Trots gaan ek later die aand rus. Die kinders sal môre maklik opstaan vir skool.

Drie uur daardie oggend skreeu Benno angswekkend. Hy het van die lammervanger gedroom. Ek sit lank by hom. Toe hy uiteindelik aan die slaap raak is ek gedaan. En toe die wekker afgaan sien ek glad nie kans vir werk nie. Ek sukkel swaar regop. En ek weet ek het nie ‘n keuse nie – werk toe moet ek gaan.

Anders kom haal die lammervanger my.