Oor filosofie en manipulasie

Sondagmiddag. Ek het geen behoefte om kruideniers te gaan koop nie. Tog, as die brood en melk op is, dan is dit op. Voorts is my skeerroom ook op, dus het ek nie veel van ‘n keuse nie. Arné en Benno ry saam. Benno het altyd ‘n strategie. Wanneer ons vertrek onderneem hy dat hy niks sal koop nie, maar wanneer ons by die winkel kom het hy oënskynlik vergeet en kyk hy ons met smekende spaniel-ogies aan. Soms vir lekkers en soms vir iets anders. Ten einde hierdie supermark-afpersing te vermy het ons ook al ‘n strategie. Arné spring vinnig uit, en ek en hy soek kwansuis parkering. Dan wag ons sommer vir mamma in die motor.

En hierdie rondte is presies dieselfde. Nadat ons geparkeer het wag ek en Benno in die Sondagmiddag somerson. So ‘n lekker luiheid hang mos Sondagmiddag oor ‘n mens. Asof jou hele liggaam weet dat daar bepaal is dat daar op die sewende dag gerus moet word. En in die Paradys was skeerroom nie eers nodig nie!

En dan kom Benno se vraag uit die bloute. “So Pappa,...” Hy aarsel effens. “Wat is die doel van mens se lewe?” Ek wens ewe skielik dat ek die ene is wat in die supermark was en nie in die spervuur nie. Wanneer Benno met so ‘n vraag kom, dan kom dit gewoonlik na deeglike oorweging sowel as met die natuurlike nuuskierigheid wat graad 3 bied. ‘n Nuuskierigheid wat nie sommer enige geblikte antwoord aanvaar nie.

Ek hink hierdie kant toe, dan daardie kant toe. Ek verpak die antwoord soos ek dit al dikwels van predikante, opleiers en sprekers gehoor het. Maar die verpakking bly tekortskiet. Uiteindelik kom dit daarop neer dat ons hier is om die wêreld ‘n beter plek te maak as wat dit was toe ons hier gebore is, om jou roeping uit te leef, jou talente te benut, jou aardse geleenthede te waardeer. Om vir ander mense iets te beteken. Soos wat ek antwoord knik Benno saam.

En dan, wanneer ek alles beantwoord het, en net dink dit was waaroor alles gegaan het, kom sy opvolgvraag: “Kan ons gougou by die speelgoedwinkel verbyry? Asseblief Pappa. Dit sal my lewe beter maak – dan leef jy so ‘n bietjie van jou doel in die lewe uit.

Nodeloos om te sê, ek het by die speelgoedwinkel verbygery. Nee, ek hoef niks te gekoop het nie, hy wou net rondkyk – jy sien, dis nie meer so lank voor Kersfees nie. En Benno wou net gaan sien wat alles beskikbaar is.

Soms is filosofie ‘n bedekte vorm van manipulasie.

En soms is dit goed om ‘n kort tydjie van ‘n lui Sondagmiddag met jou seuntjie in ‘n Speelgoedwinkel rond te stap.

Beginselvaste Besemmakers

Dit was Anienie wat voorgestel het dat ek hierdie stukkie oor Siobhan skryf. Anienie, my eie dogtertjie wat haar pad tussen maatjie-kwessies deur probeer vind met al die meisie-politiek wat graad ses kenmerk. Meisie-politiek wat Siobhan  met ‘n stil bravade trotseer, ten spyte van die klomp wat haar waarskynlik vermy as gevolg van haar groter bou, haar huislike omstandighede na haar ouers se egskeiding en haar doelgerigte vasbeslotenheid om haar eie pad deur die woud van sosiale slagstrikke oop te vee.

Sien, Siobhan  is nie een van daardie buierige maatjies wat jou elke dan en wan, sonder rede, in die steek laat of in die rug steek nie. Haar ja is ja, en haar nee is nee. En nee, sy veg nie vir punte by die gewildste kinders of onderwysers nie. Sy maak haar keuses en staan daarby. Soms dalk nie reg nie, maar wel dapper. Siobhan  het lankal reeds besef of besluit dat sy nie op die Leerderraad gaan wees nie, hoewel sy na my mening een van die beste leierskapskwaliteite het wat daar kan wees. Self-leierskap. Verstaan mooi, sy is nie ‘n rebel nie, sy is nie jammerlik oor haarself nie, maar sy het vaste selfgekose beginsels waarvolgens sy haar besluite neem.

So nou en dan, as sy kom kuier, vertel sy my van hulle motor wat gebreek het, en hoe hulle laatnag daarmee gesukkel het. Sy en haar ma. Sy het al vertel van hulle moeilike trek na ‘n ander huis met niemand om te help pak en dra nie. En tog, haar vertellinge is nie beswarend nie. Elke keer vertel sy dit met die opgewondenheid van ‘n avonturier. Dit was net nog uitdagings in ‘n doringpad waaroor sy soms dans, soms trippel, en verseker ook soms val.

Dit is wanneer Siobhan  kom kuier dat ons weet daar gaan nie bakleiery tussen Anien en Benno wees nie. Dit gebeur so dikwels wanneer beide maatjies kry. Dan word dit mos ‘n oorlog van seuns en dogters. Maar nie met Siobhan  nie. Sy het lankal besluit dat kinderbakleiery onnodig is, en deur bloot die gevegte te vermy en die seuns se aanslag te ignoreer, leer sy hulle die ou beginsels van “sticks and stones may break my bones, but I will not allow words to hurt me.” Dit is Siobhan  wat nie aarsel om vir ek of Arné met takies in die huis te help nie. En dit is Siobhan  wat my kinders herinner dat dit ‘n wonderlike voorreg is om iemand te hê wat jou met jou huiswerk kan help.

In ‘n wêreld waar skoolsukses dikwels aan akademiese prestasie of gewildheid gemeet word is dit Siobhan  wat, ten spyte van die feit dat sy haar nie aan daardie maatstawwe steur nie vir my kinders ‘n voorbeeld stel waarvoor sy dalk nie erkenning kry nie. Dalk wel, ek weet nie, ek ken haar nie so goed nie.

Tog, ek salueer haar, en ek gun haar ‘n besem om die dorings van die lewenspad mee weg te vee. Maar ek weet, as sy nie een kry nie, sal sy waarskynlik een maak met die takke en stokke tot haar beskikking.

En ek hoop sy leer my kinders ook van die krag van besemmakers eerder as die passiwiteit van hulle wat wag vir besems, of die skynpopulariteit van hulle vir wie die besems geredelik toeval.

Jy sien, ons gaan besemmakers al meer nodig kry.

Beginselvaste besemmakers.

Mense wat vir ons land ‘n nuwe pad na ‘n nuwe visie kan oopvee.

'n Nuwe Muilband vir die media?

Ek sal nooit vergeet hoe die lig eensklaps vir my opgegaan het nie. Ek was pas klaar met skool – en ja, een van die Boetman-generasie wat my militêre diensplig moes gaan doen. Ek het leer dril, pantserkarre bestuur, patserkarre beman en om ‘n groep pantserkarre te beheer. Daar was bedreigings op die grense en ek sou as dapper agtienjarige my familie, volk en vaderland gaan verdedig.

En toe, geleidelik begin dinge deursypel. Eers was daar die Vrye Weekblad koerant. In die Vrye Weekblad het ek week na week verneem van onbekende werklikhede wat binne my land plaasgevind het. Op regeringsvlak is baie van die dinge ontken. Tog, soos die tyd verbygegaan het, het sangers soos Johannes Kerkorrel en andere ons studente aangegryp met hulle “radikale” uitdaging van die destydse Nasionale Party regering.

Hoewel die gesprekke om die kaggelvure, kampvure en studentekuiervure al meer liberaal geraak het, was die eerste tekens van die regering se valse voorwendsels seker die duidelikste toe die pers gemuilband is. Daar was die keer toe PW Botha die SAUK geskakel het om ‘n insetsel uit die nuus te kry. Al meer koerante het leë spasies vertoon waar artikels moes wees. Dit was die draaipunt van ons land na ‘n nuwe demokrasie. Jy sien, toe was dit duidelik vir almal dat die regering met verkeerde dinge besig was! Waarom iets wegsteek?

En so het die nuwe demokrasie gelei tot nuwe geleenthede, nuwe wonderlike verhale en nuwe leiers. Ongelukkig ook vir nuwe korruptes, nuwe skarminkels, nuwe tenderpreneurs en nuwe soustreinpassassiers, maar die ergste – nuwe magsbeheptes met duister agendas.

En weer was Suid-Afrikaanse burgers geskok oor wat werklik besig was om te gebeur. Weer was die bewyse onomstootlik: Wanneer ‘n regering die media begin muilband is dit nie meer in die beste belang van landsburgers of demokrasie nie.

Vir jare het alle Suid-Afrikaners oor alle kleurgrense heen geveg teen die euwels van onderdrukking. Om die media te muilband is diefstal van ons reg om vry te wees. Geen Suid-Afrikaner kan dit toelaat nie. Die ANC se besluitneming oor mediavryheid is ‘n skrikwekkende herinnering aan ‘n tyd wat nooit moes gewees het nie. ‘n Tyd van leuns en verborge dade.

Ons is dit aan ons kinders en hulle kinders verskuldig dat hierdie wonderlike land aan die Suidpunt van Afrika nie deur magsbeheptes in trurat geplaas word nie.

Ons kan dit net nie bekostig nie!

Oor stories en afdraaipaadjies

Toe ons die eerste keer by Nieu Bethesda indraai is dit reeds laat skemer. ‘n Sagte motreën ritsel teen die motorruite vas en ons het pas die langer grondpad van Middelburg se kant af uitgery met weerligstrale wat in die verte kortstraalklief.
Met die eerste opslag vat Nieu Bethesda my gedagtewêreld terug na Clarens van jare gelede. Stofstrate, straatbrakke en mak katte dwing jou eenvoudig om stadiger te beweeg. En hoe nodig het ons dit nie om net so nou en dan in stofstrate tot stilstand te kom na die teergeraas van ‘n jaar se Rotteresies nie. In Nieu Bethesda is daar geen straatligte nie, maar ons gesin stap nadat die donker sy kombers oor die dorpie getrek het in die kwartmaanlig deur donker strate.
Benno groet iemand wat in die donker staan en rose natlei, en ons begin met Oom Louw gesels. Oom Louw gaan pluk ‘n roos uit sy tuin om vir ons te wys dat alle rose nie deesdae massaproduksie rose is nie. “Ruik gerus, hierdie rose ruik nog na rose.” En inderdaad is daar die kenmerkende reuk van die rose van my kinderdae. Vir die tweede keer in twee weke kom ek weer onder die indruk van die wonderkrag wat reuk het om mens na jou kinderdae te verplaas.
Die kinders is heeltemal tevrede om skermloos in die huisie te oornag. En die volgende oggend, na ‘n huisstoepontbyt by een van die ontbythuise besoek ons die Uilehuis. Die toeriste-aantreklikheid waarvoor Nieu Bethesda bekend geword het. Vir die kinders is die lekkerste egter om op ‘n fossieltoer en fossieluitwysings-ekspidisie te gaan. Die “tannie” wat hulle rondwys demonstreer met waterbottel in die hand hoe fossiele uigeken kan word, en te vinnig kom ons besoek tot ‘n einde. Hoewel die tyd gaan stilstaan het, het die tyd ook gevlieg. Ons wou nog donkiekar ry, ‘n paar ander draaie stap, en ja, net nog bietjie langer op die sendingstasie van stilword vertoef, maar ek moet daardie aand in Port Elizabeth wees. Tog, daar was die hartsbelofte van ons sal weer kom. Maar selfs ek het nie geweet hoe vinnig dit sou wees, en watter ongelooflike kersfees-ervaring ons tweede besoek sou meebring nie. Daaroor sal ek volgende keer meer vertel.
Intussen het my gedagtes gaan stilstaan by die Clarens van my kindertyd. Die kunstenaar wat in die grot gebly het, die stofstrate en straatkafee. Êrens het daardie Clarens plek gemaak vir die nuwe Clarens, ‘n wonderlike toerisme aantreklikheid, ‘n idilliese parkeerplek vir die gejaagde reisiger, maar tog, wat ons dalk vergeet, ‘n dorpie wat sy karakter deur jare ontwikkel het. ‘n Plek vol karakter en karakters. ‘n Plek vol stories wat, ek hoop, nooit sal verlore gaan nie. Jy sien, dis stories wat kersgeskenke is op ons lewensreis, dis stories wat karakter en karakters vorm, en dis stories wat maak dat toeriste terugkeer om meer te ontvang. Jy sien, stories ruik soos rose. Stories gee nie voor nie. Stories vat ons terug na die voetspore van ons kinderdae.
As jy hierdie vakansie reis, maak nie saak waarheen nie – sorg dat jy nie die stories van die plekke waar jy reis mis nie. Jou werklike rus lê nie in die reis nie. Dit lê in die stories wat jy optel en in jou sakkie van herinneringe plaas.
Laat die malles maar by die stories verbyjaag na hulle bestemming.
Dis die wat die stories vind wat weet dat elke afdraaipaadjie ook ‘n bestemming is.

Die langer dae is oppad!

 Die jaar het gedraai. Ja, die dae gaan nou weer langer word en hopelik sal die koue ook geleidelik wyk. Ek het geen probleem met die winter nie, dis net dat die kort dae soms vir die kinders te veel raak. Daar is nie genoeg dagligtyd om van hulle energie ontstlae te raak nie, en dan wil hulle dit in die aande uitbaklei.

Die natuur het my deksels vinnig ‘n streep getrek. Net die ander dag was ek die stout kind met wie geraas is omdat ek nie my broers en susters in vrede kan laat nie. Nou is ek die pa wat die raaswerk doen. En dit het te vinnig gebeur.

Ek is doodseker my ouers sit in die hemel en giggel oor my frustrasies.  En ja, hulle het dit sien kom. Ek dink nie my pa het ooit bedoel om ons te vervloek nie, maar ek onthou nog baie goed hoe hy eendag, duidelik uiters gefrustreerd met die toestand van die motor na ‘n aand by die inry, vir ons sê:  “Mag julle kinders eendag tjips en vetterige goed in julle motors eet, sodat julle kan voel hoe dit voel.” Wel, ek voel deesdae hoe dit voel. En pa se woorde spook elke dag.  Veral as ons die lang pad vat.  Dis ook nie asof ek ondersteuning kry nie.  Arné beskou reis as vervoer.  Jy ry ver, en die kinders moet ge-voer word.  Dus is ek die defeated minority, soos Julius Malema dit sou stel.

Nou, synde in die minderheid, en synde oorwonne, ly ek maar die laaste tyd in stilte.  Tog, ek glo die lente gaan alles verander.  Ek glo al die afgelope ses jaar so, en miskien is ek besig om glo en hoop te verwar. Nou moet ek sê ek het al ‘n bietjie vrede oor die motor, maar die kinders se winteraand gestry en bakleiery kan ek nog nie verwerk nie. Nie oor enige ander rede as die feit dat hulle oor totale sinnelose, nietige en irrelevante dinge baklei nie. Benno sal sommer uit die blote vir Anienie sê dat sy lui is, of dat sy een van sy albasters gesteel het. Dan word die ouer-as-prokureur ingeroep, en minute later is mens besig met een of ander veldslag wat nooit eers deel van jou eie oorlog moes wees nie.

Teen die einde van die aand is die prokureur die skuldige en die kinders het vrede met mekaar gevind. Hulle is immers nou in dieselfde span – die span wat die badkamervloer in ‘n swembad omvorm en die nie-lineêre verstrooiing van klere rondom die wasgoedmandjie met die grootste grasie vervolmaak.

Teen die einde van badtyd het ek gewoonlik al meer dreigemente uitgedeel as wat Bush vir Hussein uitgedeel het, en slaan ek pap op die bed neer.  Dan kyk ek na die horlosie en sien dis nou eers 7 uur.

Die aand gaan begin.

Ek kan nie wag vir die lente, die somer, die warmte, en ja, meer as alles, die langer dae nie!

Die Paashaas, Kersvader en Jesus

Na ‘n paar weke van aktiewe rondhardloop is diehele gesin ‘n paar aande gelede vroeg in die bed. Benno gesels nog salig oor die vakansie, Anienie lees boek, en mens dink net dat alles vir ‘n keer rustig is. En dit is net toe die bootjie na droomland vertrek dat iets my en Arné gelyk laat regop sit.

Iemand huil.

Benno.

Dis nie een van daardie harde maagpynhuile nie. Hy snik saggies maar deurdringend. Ons wil dadelik weet wat fout is.

“Dis Jesus…”

Nou is ons albei meer wakker.

“Wat van Jesus?” vra Arné.

“Ek weet nie of Jesus regtig is nie.” Nou as ons nog nie helder wakker is nie, dan is dit die woorde wat mens dadelik wakker skud.

“Julle sien, Kersvader is nie regtig nie, die Tandmuis is nie regtig nie, en die Paashaas is nie regtig nie. Julle het vir my gesê hulle bestaan en bring vir my goeters. Nou weet ek hulle was nooit regtig nie. Dit was julle wat al die persente gebring het. Hoe moet ek nou weet of Liewe Jesus regtig is?” Hy snik steeds kliphard. “En hoe weet ek of Adam en Eva nie gejok het oor God nie? Hoe weet ek hulle was regtig?”

Nou teen hierdie tyd het Anienie haar boeke neergesit en staan sy bedremmeld, bedroë en bekommerd nader. Bedremmeld oor sy amper aan die slaap was, bedroë omdat die vrae haar ook onkant gevang het, en bekommerd oor haar broer se skielike gebrek aan geloof.

Dis in tye soos hierdie dat ek dankbaar is vir Arné. Terwyl ek dadelik skuldig voel oor waar ek as ouer die pad so byster geraak het, sit sy saggies haar hande om die kinders se skouers. Sy verduidelik met deernis en liefde. Benno raak geleidelik rustiger. Vrede daal oor sy gesiggie neer. Wie weet waaraan hy alles gedink het – die hemel wat dalk nie bestaan nie, - en waar sal die dooie oupa’s dan wees, die gebede vir die armes en siekes wat op dooie ore sou val, al hierdie dinge wat dalk so verskriklik waardeloos sou wees as Jesus nie bestaan nie.

Toe Benno uiteindelik met vrede op sy gesiggie aan die slaap raak, kan ek lank nie slaap nie. Ek dink oor al die wonderlike geskenke wat mens vir jou kinders gee. Maar ook die feit dat jy vergeet dat jy ook lank gelede ‘n wonderlike geskenk ontvang het.

Dink net. Kersvader, die Tandmuis en die Paashaas – hulle bring geskenke, maar niemand sien hulle nie. Jesus se vergifnis is ‘n geskenk. ‘n Sigbare geskenk. Mens sien dit in die lewens van hulle wat werklik glo.

My grootste geskenk aan my kinders sal sekerlik wees om nie deur te vertel nie, maar deur reg te lewe vir hulle te wys dat Jesus regtig bestaan. Om die Paashaas, Kersvader of die Tandmuis te wees is maklik.

Om ‘n voorbeeld te wees is ‘n lewenstaak!

Om 'n verskil te kan maak!

Verlede week eindig ek skielik op ‘n reis deur die verlede. Ek besoek elke semester saam met ‘n groep MBA studente die Anglo-Boere oorlogmuseum en Vrouemonument. Dan gesels ons oor hoe ongelooflik moeilik die omstandighede destyds moes wees, en hoe gelukkig ons is om te leef in die tye waarin ons leef, waar ons dink een van ons grootste probleme Julius Malema is.


Hierdie keer is my gas een van ons hoofkantoorbestuurders. En opeens vind ek my in die rol van gids. Soos ons deur die tentoonstellings beweeg bly hy geïnteresseerd vrae vra. En elke vraag lei na ‘n nuwe gesprek. Gesprekke oor hoekom mense die wreedste dinge aan mense kan doen, hoe mens die insig kan kry om bo jou politieke meesters se ideologie te dink, soos wat mense soos Emily Hobhouse gedoen het, en meer nog, wat maak jy met jou geskiedenis as dit jou hart breek?

Daardie aand gaan kyk ons The Bang Bang Club, die storie van ‘n groepie Suid-Afrikaanse fotograwe wat die wrede Township geweld van die negentientagtigs onder ons aandag gebring het. My besoeker is veel jonger as ek, hy staan verstom oor die feit dat hy so naby aan sulke geweld grootgeword het, en nie eers aldag bewus was daarvan nie. Hy het sorgeloos in Eldoradopark sokkerballe geskop terwyl Suid-Afrika op die rand van ‘n revolusie gehuiwer het.

Tussen ‘n museum en rolprentteater stap ons ‘n kopreis deur ons land se geskiedenis. Ek herinner myself aan skooldae met bomdreigemente en kadette. Noodmaatreëloefeninge was deel van ons skoollewe, diensplig het gewink na skool. Kan mens glo dat dit dieselfe land is? Ja, ons het nog ons probleme, ons het hulle wat afbreek doen aan alles wat goed en reg is, maar was hulle nie maar altyd met ons nie?

Dit neem so ‘n reis deur jou eie verlede, jou eie hart en jou eie land om mens te laat besef dat ons vandag so ongelooflik baie het om voor dankbaar te wees.

En ja, dalk het ons wyser geword, dalk sien ons vinniger wanneer daar gevaartekens flikker in die speelvelde van politieke mag, maar dalk, net dalk het ons geleer om met deernis aan ons medemens te dink. Aan hulle wat nie altyd ‘n stem het nie, vrouens en kinders wat in die konsentrasiekampe van gesinsgeweld steeds gevange bly. Mense wat met hulle eie seer probeer vrede maak, ou mense wat wonder hoe hulle nog ‘n jaar van armoede gaan uitsien. Hulle wat minderbevoorreg is.

En dalk, net dalk, herinner Augustus ons dat ‘n merkwaardige vrou soos Emily Hobhouse ‘n verskil kon maak.

En dat elkeen van ons ook kan!

Meesters van die bord...

Die boek het so pragtige opening gehad. Die seuntjie was so bly dat sy ouma uit die tronk kon kom. Nou kon hy haar immers werklik laat swaarkry. En toe kom die konteks. Hy is besig om teen sy Ouma Monopoly te speel, en sodra sy uit die tronk skuif gaan sy op sy eiendomme staan – en sy gaan betaal. Vir nou is hy in beheer van die bord. En toe kom die besonderse les van die Ouma: “As alles verby is, dan pak ons alles weer terug in die boks.”


Die skrywer van When the game is over, it all goes back into the box, John Ortberg, vergelyk die bordspel met die lewe. Hier waar ons almal soos mal goed probeer om die meester van die bordspel te word, ons jaag die skynsukses van die wêreld na, versamel aardse rykdomme, verhoog ons stresvlakke, verwaarloos ons gesinne. Ons speel die spel van die lewe.

En dan, dan eindig alles weer in die boks. Dalk selfs ‘n netjiese boks, dalk nogal een wat op spesiale aanbod is by die begrafnisondernemer. En die tragedie is so dikwels dat mens allerhande verkeerde goed najaag. Goed waaroor die kinders baklei as jy rustig in die boks lê!

Wat maak regtig saak? Wat het ewigheidswaarde? Jy sien, die prentjies van vandag se sukses – die duur motor, die fris huisverband, die duur tegnologiese speelgoed – dit word almal bemark as dinge wat jou lewe styl gee. Lewensstyl noem ons dit. Tog, is die voorstelling van sukses nie dalk ‘n ander prentjie nie? Dalk ouers wat saam met kinders glimlag. Dalk iemand wat met son op die gesig en wind in die hare hardop lag oor hulle dankbaarheid vir die lewe.

Soos ek verder lees maak die skrywer interessante voorstelle. Neem twee stelle plakkers. Skryf op die een stel “tydelik” en op die ander stel “ewig.” En nou gaanplak jy dit op die dinge in jou huis. Op jou motor, op die televisie, op alles waarvoor jy so hard werk gaan daar dalk staan “tydelik.” Op jou kinders, jou eggenoot en ander dinge gaan jy dalk graag die plakker van “ewig” wil plak. Vra jouself nou af – hoe lyk my prioriteite. Jy sien op die ou einde gaan dit wat jy vir ander gedoen het jou nalatenskap word. Die goed wat jy versamel het gaan erfstukke word wat uiteindelik op ‘n skrootwerf gaan eindig.

Die boek het my diep getref. Merendeels omdat niks van hierdie dinge nuut was nie, maar omdat ek weereens besef het hoe ek te maklik my eie prioriteite laat deurmekaarraak, hoe ek die feit dat ek besig is beskou as opoffering vir my gesin, en hoe ek soms vergeet dat die werklike opoffering nie opoffering is nie, want om waarlik om te gee was nog nooit opoffering nie.

En ja, dit word onthou – lank nadat die spel verby is en alles teruggeplaas is in die boks!

Oor walrusse en Selfgeldendheid

Ek wens ek was meer selfgeldend. Interessante woord: Selfgeldend. Soos wat ek dit interpreteer beteken dit dat jy kan opstaan vir jouself, selfs al veroorsaak dit konflik. Tog, dit is juis waar die probleem inkom. Ek hou niks van konflik nie. En dis juis omdat ek nie van konflik hou nie dat ek dikwels maar die regverdigheid van ‘n situasie met my verbeelding oplos.


Ek wens ek het die selfvertroue gehad om vir selfsugtige rokers langs ‘n openbare swembad te vra of ek hulle ‘n leesles kan gee. Veral as hulle met sigarette tussend die vingers en rook wat oralheen draal, ten spyte van borde wat wys dat rook verbode is, hulleself vergenoeg in die inteug van elke longvernietigende twaksel nikotien.

Hierdie vakansie was dit juis die rokers wat my verdryf het van die swembad. Ek wens elke roker kan voel hoe dit voel as jou sinuskanale verstop, jou kop onmiddellik voel of dit opswel en jou oë begin traan terwyl jy hyg na asem. Dit is hoe ek voel as die rook my betrap. Dankie tog vir die wet wat rook in openbare plekke verbied. Tragies tog die verontagsaming daarvan. Ek kan nie onthou hoeveel restaurantetes suinige rokers al vir my in pynlike aande van oorlewing omskep het nie.

Toe die spul rokers my hierdie vakansie van my rustige toesig-oor-die-kinders swembadstoel verdryf, en boonop ons handoeke onseremonieel na ‘n ander stoel verplaas wend ek my maar weer tot my verbeelding. Walrusse. Hulle is walrusse. In my geestesoog verdubbel ek hulle gewig en begin aan allerhande snaakse goed oor hulle dink. Ek verbeel my hoe die een walrus in die swembad induik en twee kindertjies wat met vlerkies aan die vlak kant geswem in in die ruimte in lanseer danksy die skielike verplasing van die water. Gelukkig vir die vlerkies want nou vlieg die kindertjies rookvry in die ruimte.

Ek sien ook dat die jong walrus wat langs sy rokende moeder draal, self met ‘n sigaret in die hand, met sy bont narre-kostuum in ‘n sirkuswalrus verander wat toertjies doen. Met hierdie twee prentjies in my kop slaag ek darem daarin om glimlaggend die handoeke te gaan haal, tog, ek wens steeds dat ek vir hulle presies kon vertel wat ek van hulle stinkrookgedrag en arrogante handoekverskuiwings dink. Maar nee, die selfgeldendheid ontbreek. Uiteindelik stap ek met ‘n vriendelike groet en beleefde verskoning weg. Alles terwyl ek kwaad is vir myself oor my eie onvermoë om konflik te hanteer.

Hoewel ek weet dat ek nie selfgeldend is nie, en dat ek hopelik een van die sagmoediges is wat volgens die Bybel die aarde gaan erf, bly ek steeds stomgeslaan oor die arrogansie van die menswalrusse wat ons aarde met ons deel. Ek dink aan die padvarke, selfsugtige rokers – daar is baie bedagsame rokers ook-, sowel as die winkeltrollie buffels en die ry-indrukkers wat ek al teëgekom het deur my lewensreis.

En ek wonder of hulle selfgeldend is.

Of bloot onbeskof?

Om te dans met die Rene in jou

Haar naam was René. Verder weet ek niks van haar nie, nie waar sy vandaan kom, waar sy op skool is, of wie haar ouers is nie. Haar naam het ek toevallig tydens die speletjie gehoor.


Die speletjie het spontaan in die swembad ontstaan. Toe ek weer kyk is ek en Benno ook in die baster waterpolo-netbal swembadspeletjie. Daar is twee spanne, ek en ‘n ander vakansieganger Omie is aan die dogters se kant en speel desperaat om die tienerseuns se aanslag af te weer. Ek skat René is so in graad 8 of 9. Maak seker nie saak nie. Behalwe dat ek daardie dag sien hoe natuurlike sporttalent vir iemand ‘n ongelooflike voordeel in die lewe kan gee. Dis nie alleen die balle wat sy dikwels onderskep nie, dis haar posisionering in gapings, haar natuurlike aanvoeling vir die ruimtes waarin die bal gegooi gaan word wat maak dat sy meer balle by die seuns afneem as wat Heinrich Brussouw in ‘n seisoen sonder beserings sal kan doen.

En dis terwyl ek in daardie swembad staan dat ek besef ons het elkeen ‘n René talent. Sommige dans goed, ander sing goed. Party is goed in sport en ander in wiskunde. Elkeen het sy eie – noem dit talente, gawes, sterkpunte – enige iets. Dis daardie ding wat jy doen en, sonder dat jy te hard probeer kry jy dit reg. En jy geniet dit! Jou eie natuurlike intelligensie. Na soveel jare van IK toetse het Howard Gardener mos ‘n boek geskryf oor veelvuldige intelligensies en dat on skoolsisteem net enkele daarvan toets. Dus, baie mense kom nooit op skool hulle eie vaardighede teë nie en verloor selfvertroue langs die pad. Ander, soos René staan uit omdat haar talent en haar omgewing mekaar komplimenteer.

Hoeveel van ons doen dit waarvoor ons lief is? Hoeveel van ons doen dit waarin ons werklik die beste is? Dit waar ons sterkpunte lê? Want sien, die wêreld leer ons om oorlewers te word. So dikwels doen ons wat ons dink ons plig is – ons moet kos op die tafel kry, ons moet ons verbande en skuld betaal, ons moet vasbyt...

Maar in elkeen van ons is ‘n René. ‘n Meersterlike vaardigheid wat net jy kan uitleef – net so uniek aan jouself soos jou eie vingerafdrukke. Dit kan op ‘n terrein wees wat nie noodwendig die aansien van die wêreld geniet nie. Dink maar aan Bill Gates wat kode geskryf het toe niemand daaraan gedink het om rekenaars te hê nie. Dit was nie ‘n slim besigheidsplan vir ‘n middelklas aftrede nie – dit was iemand wat sy passie nagejaag het ten spyte van die omgewing wat nie altyd ondersteunend was of hom verstaan het nie. Êrens het ek die vakansie gelees dat die toeskouers wat kyk na die dansers sal dink die dansers is mal as die toeskouers nie die musiek hoor nie.

Hoor jy die musiek? Dans jy?

Of oorleef jy net?

Dink gerus bietjie oor jou innerlike René, soek haar, vind haar.

En laat haar dans!

Al is dit net vir vyf minute op ‘n dag.

Sy verdien dit. Meer nog: Jy verdien dit!

Kompas vir 'n ongekaarte toekoms

Die afgelope naweek is ek genooi om by ‘n kerk in Bloemfontein te gesels oor “Toekomstendense.” Dis ‘n heerlike onderwerp want mens hoef mos eintlik nie te weet waarvan jy praat nie – dis dinge wat dalk kan gebeur. Indien dit nie gebeur nie is dit ook in orde, wie kan nou immers die toekoms voorspel.


Die kerk het ‘n heerlike gespreksgroep wat elke Sondagaand bymekaarkom en dan oor allerhande uitdagende onderwerpe gesels. Die doel is nie om antwoorde te vind nie, maar om denke te stimuleer. En dit is wonderlik om te sien hoeveel mense op ‘n koue Sondagaand hierdie “Koffietafelgesprek” kom bywoon. Oud en jonk kom met die doel om te debatteer, te leer en te groei. Doelbewus daag jy jou eie denkwyse uit.

Een van die onderwerpe waarop ons toe debatteer is wat mens jou kinders (en dalk ook jouself) moet leer om gerat en gereed te wees vir die toekoms. Seker die belangrikste gevolgtrekking is dat ons onderskeidingsvermoë moet leer. Jy sien, in die skole fokus ons nog om kinders te leer memoriseer. Dalk besef ons nie dat die internet ‘n fantastiese geheue het nie? Jy sien ek kan baie data daar kry, maar wat ek nodig het om te bepaal of dit die regte inligting is, is die vermoë om te onderskei tussen die koring en die kaf van die internetweiveld.

Saam met onderskeidingsvermoë is deursettingsvermoë krities belangrik. Dink maar aan wiskunde. Wiskunde is veronderstel om ‘n kind te leer om probleme op te los, om te dink, om formules toe te pas, en om jouself uit te daag om oplossings te vind. Nie om massas berekeninge in sekondes te doen nie. Daar is rekenaarprogramme wat dit kan doen. Maar geen rekenaar kan jou deursettingsvermoë leer nie, hoewel baie jongmense wat rekenaarspeletjies speel en van vlak na vlak beweeg dalk nie sal saamstem nie.

In ‘n wêreld waar alles meer gekompliseerd en deurmekaar raak danksy die vrye vloei van inligting gaan die vermoë om te vereenvoudig ‘n fantastiese gereedskapstuk vir die verwerking van die toekoms wees.

Teen die einde van die gesprekke was die groot vraag – wie gaan dit vir ons leer? Wie gaan dit vir ons kinders leer? Dis nie tans heeltemal in skoolsillabusse nie, maar dalk net is dit tyd dat ons by die huis na ons eie sillabus vir die lewe kyk. En soms gaan ons toetse dop, maar ons gaan moet koers hou in ‘n ongekaarte landskap.

En ja, ons gaan ‘n kompas nodig hê.

Wanneer laas het jy gaan kyk na jou kompas?

Oor bleeksiele en besonderse prestasies

Jare gelede was dit die “Revenge of the Nerds.” In die rolprentteater kon die sogenaamde bleeksiele die populêre kinders terugkry. Eers was dit in die rolprente, en daarna het mense soos Bill Gates in die ware lewe gewys dat ons dikwels skynsukses op die skoolbanke het. Om die les finaal vas te lê het Malcolm Gladwell se boek Outliers gewys dat om ‘n meester op jou terrein te word omtrent tien jaar se harde werk verg. Gladwell het voorts gewys dat daar baie faktore is wat meebring dat sommige mense soms ‘n onregverdige voorsprong in die lewe kry. Tog, die een ding wat jou ‘n voorsprong kan gee is passie vir dit wat jy doen.
Dit was terwyl ons na die tweede film in die “Diary of a Wimpy Kid” gaan kyk het, dat ek begin wonder het oor die eienaardige aard van kinderjare. Vir elkeen van ons wag daar mos in hierdie tyd drake en feëtjies. My suster reken dat haar graad 1 onderwyseres haar hele laerskoolloopbaan verwoes het. Dit sluit nogal nou aan by ‘n kollega se opmerking dat graad 1 onderwyseresse die belangrikste mense in jou skoolloopbaan is. Vir my was kartonwerk en houtwerk die klaskamer van vrees. My handvaardigheid was net eenvoudig nie op standaard nie, en ek sal nooit vergeet dat ons buurseun, Werner Cronje, op Hoërskool eendag my kromgetimmerde houtwerktappe probeer regruk het voordat ek verseker vermoor sou word nie.
Ons leef in ‘n tyd waarin al meer mense besef dat mens op jou sterkpunte moet fokus ten einde sukses in die lewe te bereik. Dankie tog daarvoor! Tog, hier is waar dit moeilik raak. Jy sien, ons het talente en belangstellings – en ons moet hierdie twee probeer belyn. Dikwels stel mens in iets belang omdat iemand deur suiwer entoesiasme jou belangstelling prikkel, maar dikwels is daar ook die teenoorgestelde: Wanneer jy ‘n bepaalde talent het, en êrens langs die pad smoor iemand jou belangstelling in die veld van jou talent. So kan ‘n lustelose onderwyser op ‘n bepaalde vakgebied ‘n leerder lewenslank afsit van ‘n vakgebied waar die leerder se eintlike talent lê. Aan die anderkant kan ‘n passievolle onderwyser jou laat belangstel in iets waarin jy nie werklik talentvol is nie. Dit hoef natuurlik nie ‘n onderwyser te wees nie, dit kan ‘n oom, tante, vriend of vriendin ook wees.
Ek kry al meer te doen met mense wat onseker is oor hulle roeping, hulle passie en hulle talente. Jy sien, in ons kinderjare is ons talente en belangstellings nog suiwer en eie aan ons. Soos ons ouer word, raak ons egter al meer deur tv, onderrig en opinies “verwar” oor wat werklike sukses is, en wat die ideale is wat ons eintlik moet nastreef. Die wêreld het verwarrende prentjies van sukses, en tussen alles deur is dit seker ons almal se plig om ons eie talente, passie en sterkpunte te vind, te bou en uit te leef.
Dis eintlik maklik.
Al lyk ons soms soos Wimpy Kids is ons almal geroepe om Outliers te wees. Ons moet net verstaan dat dit wat vir die wêreld dalk eiendaardig lyk dalk iemand is wat ‘n roeping uitleef.
En ons almal het die reg om te doen waarvoor ons geskape is.
Eerder as om skape te wees wat doen wat almal dink ons moet doen.

Almal wil "tekkel" maar niemand wil ge-"tekkel "word nie

Toe Arné my die eerste keer van hulle planne vertel was ek nie heeltemal seker of die dag ‘n sukses sou wees nie. ‘n Kleuterskole-Bulletjie-Rugbydag. Tog, daar is niks wat ‘n paar entoesiastiese ma’s nie kan regkry nie. En toe die grondwerk gedoen is, was daar geen keer aan die veldbrand nie. Verskeie ander kleuterskole was nog versigtig, maar sodra pa’s van die byeenkoms gehoor het , was daar geen keer nie. Al rig pa af, Boeta se span sal speel!


Elke keer as Arné my vertel het wat nog beplan word, het ek swyend geluister en gewonder hoe hulle dit gaan regkry. Rugbyvelde moes bespreek word, Cheetah-spelers wat kom handtekeninge uitdeel, geborgde pakkies met rugbytoerusting vir die seunjies wat deelneem, skeidsregters wat die wedstryde beter kon blaas as wat Marius Jonker die Cheetahs se wedstryd teen die Sharks geblaas het. Dit is gelukkig maklik, synde jy net twee oë nodig het.

In die week voor die rugbydag draai alles toe skeef. Die wintterreënvloede en koue fronte tref Bloemfontein soos dit nie in die afgelope twintig jaar gebeur het nie. Teen Donderdagaand is die velde wat hulle kon gebruik nie meer beskikbaar nie, en word sterk getwyfel of die dag moet voortgaan. Teen Vrydagoggend is die daar tentatiewe velde beskikbaar. Nou is daar nie meer omkeer nie.

En Saterdagoggend word ons geseën met ‘n lieflike Vrystaatse windlose sonskynwintersdag. 27 Spanne daag op en die entoesiasme het geen einde nie. Almal wil tekkel, maar niemand wil getekkel word nie. Daar is blitsige vleuels en stadige stamperige stutte. Elkeen wil ‘n drie druk. Afrigters en ouers hardloop agter die bondeltjies balgrypers aan en verdeel hulle aandag tussen aanmoedig en troos. Sommige seuntjies huil nog oor hy getekkel is, dan moet hy weer tekkel, en word terstond teruggewerp in die stryd.

Langs die kantlyn skreeu een vir ‘n ander dat hy hom gaan tekkel. Die arme slagoffertjie kry ‘n glas water en loop die res van die dag daarmee rond – indien iemand lyk of hy nader kom skreeu hy: “Moet my nie tekkel nie, ek gaan mors!” En tussen al die opgewondenheid, ouerlike-inspirasie en gesellige sosaties deur word ses-en-dertig pragtige rugbywedstryde gespeel.

Intussen het verskeie Cheetah spelers handtekeninge uitgedeel. Hoe verder die dag vorder, hoe meer het ek waardering vir elke ouer en onderwyser wat van ‘n blote gedagte ‘n besonderse dag kan maak. Ja, daar is baie spanning, dinge loop dikwels verkeerd in die aanloop, maar op ‘n pragtige Saterdag besef ek weer dat mense wat groot drome opvolg met harde werk altyd aan die wenkant van die wedstryd van die lewe gaan wees.

Al word hulle so nou en dan getekkel.

Soms was 'n pak slae net beter...

Ek was nog op laerskool. So ongeveer standerd drie. Deesdae praat ons van Graad vyf. Hoe dit gebeur het sal ek nooit weet nie. Tog, toe ons die wiskunde boeke oopmaak is my verbeteringe nie gedoen nie. Die hoof was meneer Maree. Genade was daar nie. As jou verbeteringe nie gedoen is nie, dan was ‘n pak slae jou voorland. Meneer Maree was seker nie ‘n nare mens nie, en ek was nie met opset ‘n stout kind nie. Tog, hy het my gelooi sodat ek dit vandag nog kan onthou.
‘n Jaar of wat is meneer Maree toe weg by die destydse Volkskool Hoogland, en het ek nog met hom korrespondeer. Ek was seker maar ‘n eienaardige kind wat met oud-onderwysers en proef-onnies korrespondeer het. Dit was in die dae van slakkepos en seëls, en ja, die korrespondensie was nie eensydig nie. Ek sit vandag nog met bokse vol briewe – briewe van oud onnies, van ma – toe ek in die weermag was, en ja, allerhande mense-in-briewe-oomblikke waarvan ek nie kan ontslae raak nie.
 Later het ek Meneer Maree weer raakgeloop toe ons albei vir die onderwysdepartement gewerk het. En verlede week by die rugby. En elke keer het ek daardie pak slae onthou. Miskien omdat ek so teleurgesteld in myself was oor ek van die verbeteringe vergeet het, miskien omdat ek dit as so onregverdig beskou het omdat my intensie nooit was om stout te wees nie. Miskien was dit bloot omdat dit my eerste pak slae was, en die vrees in onuitwisbare ink op my kindergemoed geskryf het. Miskien omdat die doel van die pak slae was om my te help om beter te doen deur te leer dat verbeteringe my help om my wiskunde te verstaan en ‘n beter rapport te kry.
En nou is ‘n pak slae nie meer deel van die onderwysstelsel se mondering nie. Huiswerk word dikwels ontvang met omslagtige take, en ja, daar is ‘n ander vorm van dissipline. Die ander dag het Anienie haar taak vergeet. By die skool aangekom sien sy al die ander kinders het hulle take by hulle. Ek dink haar skok was maar soos myne met die wiskunde verbeteringe.
Op my tyd was die straf seker lig maar doelgerig. ‘n Pak slae. Vir Anienie is dit anders...
Anienie het die volgende dag haar taak probeer ingee. Die onnie het geweier. Sy sal nul kry. Sy moet leer. Ek verstaan dit, maar ek verstaan ook nie. Sien, my straf het my geleer om te doen wat ek moet doen, maar die doel was om my beter te laat doen op my rapport. In haar geval is dit haar rapport, die verslag oor haar skoollewe wat swak lyk. En ja, in my tyd was dit my ego wat op die spel was, vir haar gaan dit oor haar selfbeeld as leerder.
‘n Pak slae was net soveel meer regverdig.